In tijden van corona…

Met het uitstellen van grote sportevenementen als het Europees kampioenschap voetbal, lijken zeventien miljoen bondscoaches hun baan tijdelijk te hebben ingeruild voor de onbezoldigde functie van viroloog of crisismanager. Het zou grappig zijn als de wereld niet – figuurlijk – in de fik had gestaan.

Tegelijkertijd moeten we ook niet blind vertrouwen op de overheid. Niet omdat de overheid het verkeerde met ons voor heeft, maar omdat de coronacrisis ongekend complex is. Juist omdat dit een situatie is zonder precedent, is heldere, complete communicatie en vergaande transparantie van besluitvorming van belang. Kritisch kunnen kijken is noodzakelijk. We mogen best signalen oppikken die de 8,5 miljoen nieuwe crisismanagers dagelijkse de wereld inslingeren op de sociale media.

Kritiek op de onduidelijkheid rondom de afgekondigde maatregelen hebben dan ook – gelukkig – gezorgd voor de nodige aanpassingen in communicatievormen. Maar – en met deze opmerking mag u me labelen als Neerlands zoveelste crisismanager – digitaal gezien moet de overheid nog een flink aantal slagen maken. Ogenschijnlijk eenvoudige zaken steken onlogisch in elkaar. En daarmee is de weg naar transparantie zeer, zeer hobbelig.

Communicatie landelijke maatregelen

Neem bijvoorbeeld de website van de Rijksoverheid – het centrale punt van online overheidsinformatie. Hier zullen veel mensen starten met het opzoeken van voorlichting over de crisismaatregelen. Een fijne vindplek is het echter niet.

Een simpele blik laat zien dat de landingspagina van de Rijksoverheid de klikbare tegel ‘Maatregelen bestrijding coronavirus’ bevat. Dit klinkt goed – maar eenmaal doorklikkend, beland je op de pagina Veelgestelde vragen over de aanpak in Nederland. Hier is dus geen overzicht van maatregelen te vinden, maar een overzicht van vragen waarbij de maatregelen in de antwoorden verstopt liggen. Een eerste onhandigheid.

Een stapje terug. Weer naar de landingspagina. Via de tegel ‘Coronavirus Covid-19’ kom ik op de pagina ‘Nederlandse aanpak van het coronavirus en veelgestelde vragen’. Super, wel een overzicht. De infographic die het Rijk heeft gepubliceerd, staat er alleen niet op. Onhandigheid twee.

Vervolgens lees ik tussen de antwoord op de veelgestelde vragen dat de Nederlandse aanpak geen lockdown is. Het zal ongetwijfeld feitelijk juist zijn, maar zo intelligent als de lockdown cq. aanpak is, de woordkeuze erover dus niet. De is geen onhandigheid drie – dit is ondoordacht.

Voor de gein wil ik ook nog wijzen op het feit dat de link ‘Communicatiemiddelen’ verwijst naar een pagina met daarop allerlei video’s, terwijl de pagina Video’s geen enkele van deze video’s bevat. Wel kan je – via een tussenstap – komen op een pagina met YouTube-linkjes (man man man) naar de persconferenties omtrent het coronavirus. Ja, de website van het Rijk is een ‘feest’.

De wens om open en transparant te zijn, lijkt te zorgen voor een overkill aan informatie, zonder dat het proces gestroomlijnd lijkt te zijn. Dit gaat weer ten koste van de toegankelijkheid, waardoor dit leidt tot een gevalletje door de bomen het bos niet meer kunnen zien. En dus het tegenovergestelde van transparantie.

Lokale chaos

Ik had graag gezien dat het hierbij bleef. Dat ik kon zeggen dat het wellicht vijf keer klikken zou zijn, maar daarmee alle onduidelijkheden weg zouden zijn. Echter, door het subsidiariteitsbeginsel is Nederland zo ingericht dat lokale overheden zoveel mogelijk zelf maatregelen moeten kunnen opleggen die zij noodzakelijk achten voor het handhaven van de openbare orde en veiligheid, het beschermen van de volksgezondheid, of de ondersteuning van bijvoorbeeld lokale ondernemers.

Dit betekent wel dat elke lokale overheid een eigen verhaal heeft om te communiceren. Ook als ze geen extra maatregelen nemen. Naast heel veel bomen zijn er dus ook heel veel eilanden. Open State Foundation en It’s Public verzamelen daarom in de Covid-19-maatregelen Tracker de extra maatregelen per gemeente en veiligheidsregio. Maar in de zoektocht naar lokale maatregelen, wordt duidelijk: de kwaliteit van de digitale communicatie verschilt enorm per lokale overheid.

Mijn ‘eigen’ gemeente Weesp heeft de gewijzigde openingstijden van het stadskantoor pontificaal in het midden van de landingspagina geplaatst, maar handhavingsmaatregelen en steunregelingen staan dieper verstopt. Het zegt wellicht iets over de prioriteiten. Oosterhout (PDF) werkte ondertussen aan een soort schoolkrant; Houten kiest ervoor om alle beschikbare, maar ongestructureerde informatie te publiceren onder het literaire ‘In tijden van Corona’; en de gemeente Heerlen maakt er een zoekspel van door nieuw aangekondigde maatregelen te verstoppen in een blogachtige presentatie.

De veiligheidsregio’s zijn niet veel beter. Hollands Midden heeft nog het design van vijftien jaar terug, waar ik door de prikkels niet weet waar ik moet beginnen. De veiligheidsregio Noord-Holland-Noord heeft een prettigere website, maar publiceert op de hoofdpagina alleen aanwijzingsbesluiten en noodverordeningen, die voor de leek amper te volgen zijn. Limburg-Noord is vooral onhandig door te melden dat op 31 maart de laatste update over Corona is geplaatst – in werkelijkheid is dit 8 april, maar het schept zo weinig duidelijkheid en vertrouwen. Een negatieve eerste plek is er voor Amsterdam-Amstelland die helemaal niks over Corona lijkt te publiceren.

Ik had me op deze plek graag druk gemaakt over open data en open source-methoden in de aanpak van het coronavirus. Helaas blijkt de primaire online voorlichting dusdanig chaotisch dat hier de aandacht naartoe moet.

We moeten centraal nadenken over een communicatietemplate, waardoor elke (lokale) overheid op dezelfde manier nieuws en maatregelen publiceert. Het verbetert de boodschap naar de bevolking. En, fijn meegenomen, het versterkt de positie van journalisten als waakhond van de democratie. Zeker in tijden van corona is dat geen overbodige luxe.

PS: Is het dan alleen maar slecht? Nee hoor. Complimenten mogen er ook worden uitgedeeld. Uden heeft bijvoorbeeld een overzichtelijk en uitgebreid aanbod aan informatie. Wellicht kunnen zij met collega-overheden meedenken?

Tom Bolsius is projectleider bij Open State Foundation. Voorheen was hij onder meer werkzaam bij de gemeente Amsterdam.