Informatievirus

We beschikken over een indrukwekkende oceaan aan gegevens over (de impact van) het virus. Maar we zijn niet alleen maar beperkt in staat om die data op de juiste manier te analyseren; de oceaan is ook nog eens ernstig vervuild met gemanipuleerd nieuws, onbetrouwbare informatie en gebrekkig geïnterpreteerde data. We moeten dus niet alleen een biologisch virus verslaan, maar ook een informatievirus. De aanpak van beide virussen vergt zowel top-down als bottom-up de juiste acties. Voor het biologische virus hopen we op een top-downoplossing – een snel vaccin, een ondubbelzinnige meetmethode – maar de realiteit is dat we intussen vooral bottom-up extra onze handen moeten wassen en ons gezond verstand gebruiken in social distancing.

Dat geldt ook voor het informatievirus, oftewel nepnieuws. Het zou prachtig zijn als we dat virus onschadelijk konden maken met een nieuwe wet of een superslim algoritme dat feit van fictie scheidt. Maar de realiteit is dat iedereen een bijdrage te leveren heeft. Iedereen wordt geacht gezond verstand te gebruiken en een kritische blik te werpen op informatie. Even tot tien tellen bijvoorbeeld voordat je een spectaculair bericht weer deelt in je netwerk. Eigenlijk zou elke burger een stoomcursus moeten volgen om zich te bekwamen in informatieconsumptie. In het bijzonder degenen die strategische beslissingen moeten nemen in deze tijden van ongekende onzekerheid. Met daarbij als uitgangspunt: kies voor de aanname die, als je het fout hebt, voor de minste ellende zorgt. Want ‘het fout hebben’ is bijna gegarandeerd. De huidige crisis kon wel eens de geschiedenis ingaan als een ongekende lakmoesproef op ons informatieverwerkend vermogen. In hoeverre zijn we als slimme samenleving nu echt in staat om rationeel te reageren en onze emoties te beheersen?

Bestuurders die in een woelige tijd doordachte maatregelen willen nemen, hebben daarom nog te maken met een andere besluitvormingsdimensie. Immers informatie die niet waar is, is nog niet per definitie irrelevant. Als een onjuist bericht over brand rondgaat in een theaterzaal stroomt die zaal binnen de kortste keren leeg. Geen theaterdirecteur zal op dat moment roepen dat het nepnieuws is en lekker achter zijn bureau blijven zitten.

Naast kennis en kunde om op basis van beschikbare informatie tot welafgewogen besluitvorming te komen, speelt massapsychologie kennelijk een belangrijke rol. In een wereld met zo veel desinformatie laten mensen zich niet meer sturen door rationele analyses. De verpakking wordt dan belangrijker dan de inhoud. We zijn met zijn allen dagelijks zowel getuige als onderdeel van experimenten met deze combinatie. Het ultieme ‘living lab’ met een zeer hoge inzet.

Sander Klous is hoogleraar Big Data Ecosystems aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) en partner bij KPMG

Deze column staat ook in iBestuur magazine 35