De coronacrisis is óók voor het rechtssysteem hét moment om na te denken hoe het verder wil in het 'nieuwe normaal'.
De coronacrisis is een kans om de rechtspleging drastisch te innoveren
Getroffen door de coronacrisis, valt een aantal zaken op rond ons rechtssysteem. Het begint met een hernieuwd besef dat de rechtspleging een belangrijke pijler van onze democratie is. Onmiddellijk was duidelijk dat de rechtspleging een vitale sector is die door moet draaien in een crisisperiode zoals deze. Daarnaast werd duidelijk dat de problemen die er al waren, groter worden. Veel rechtszaken vinden geen doorgang, de voortgang van belangrijke opsporingsonderzoeken is vertraagd en er zijn zorgen over gedetineerden zonder bezoek. De voorraden en doorlooptijden van zaken bij politie, het Openbaar Ministerie en de Rechtspraak lopen op.
De urgentie was er al, maar is nu extra groot
Veel zaken op de plank en de lange duur van zaken in de rechtspleging waren al een probleem, lang voordat COVID-19 er was. De urgentie om hier iets aan te doen, wordt daardoor nog groter. Voor burgers die te maken krijgen met een rechtszaak is dit vaak iets wat ze maar één keer in hun leven meemaken. Het is belangrijk dat dit niet te lang duurt. Zolang die slepende echtscheiding, het zakelijk conflict met die ex-compagnon of de ontslagzaak met de werkgever loopt, is het moeilijk om door te gaan met je leven. In het strafrecht geldt dat als de bestraffing in de tijd ver afligt van het delict, deze veel minder effectief is.
Zonde om niet vast te houden wat bereikt is
In de coronacrisis is ook veel bereikt in korte tijd. In hoog tempo worden steeds meer zaken via videoverbindingen afgedaan. Experts hoeven niet meer voor een kleine bijdrage naar een zitting, maar bellen in en nieuwe IT-oplossingen worden razendsnel uitgerold. Er wordt hard gewerkt aan het uitbreiden van telehoren in het gevangeniswezen. Er wordt meer gewerkt met elektronisch toezicht en er worden RUMA-maskers gebruikt voor urinecontrole bij gedetineerden.
Medewerkers zijn er nu toch al aan gewend
En last but not least: velen werken digitaal thuis of doen zittingen audiovisueel en raken daaraan gewend. Het zou zonde zijn deze innovaties niet vast te houden, het tempo van innoveren én ervan leren is nu veel hoger dan hiervoor. Mijn inschatting is dat de acceptatie bij de eigen medewerkers nu groter is dan ooit. En dat in organisaties met een lastige geschiedenis rond IT-vernieuwing en weinig liefhebbers ervan.
Nu de zittingszalen weer open gaan is het nog lang geen ‘business as usual’. Maar net als veel andere organisaties doen, is dit wel het moment om na te denken hoe je verder wilt in het ‘nieuwe normaal’. Mijn advies is: nu doorpakken op innovatie. Goed nadenken hoe je voortaan wilt werken en wat je wilt veranderen. Meer online afdoen dan in het verleden. Ontwerp bijvoorbeeld een Nederlandse manier van ‘online dispute resolution’ voor echtscheidingszaken en breidt de Burenrechter uit. Overweeg een verruiming van de openingstijden van rechtszalen en laat de adviesrapporten van de Reclassering en andere deskundigen voortaan digitaal in de zitting verschijnen. Daarbij is het wel van belang om goed te kijken naar de aanloopproblemen die er nu zijn en betrek ook de advocatuur bij de vernieuwing.
Een bijkomend voordeel is dat innovatie goed is voor het imago van de rechtspleging en dat is in deze tijd ook belangrijk.
René Froger zou zeggen: “This is the moment”. Een mooi adagium, aan de slag!
Mark Elstgeest is partner bij Morgens. Zijn blogs op iBestuur zijn op persoonlijke titel
