Innovatie: is dat niet iets voor bedrijven? Ook gemeenten innoveren, zo blijkt uit talloze initiatieven in het hele land. Ze gebruiken methodes uit het bedrijfsleven om ideeën te testen en te ontwikkelen. Soms groeit zo’n idee uit tot een project dat uiteindelijk leidt tot een landelijke voorziening voor álle gemeenten.
Het slimmer organiseren van vervoer is één van de ‘challenges’ van Initiate, een netwerk voor innovatie in het sociaal domein.
Innovatie bij de overheid is veelkleurig en diffuus. Er ontstaan ideeën en initiatieven op tal van plekken, soms niet eens binnen de overheid zelf, maar bijvoorbeeld bij maatschappelijke partners. Het is een manier van innoveren die past bij hoe de overheid in elkaar steekt, binnen de muren van het Huis van Thorbecke. Iets centraal opleggen werkt moeizaam, initiatieven van onderop hebben meer kans van slagen. Maar dan is er wel een vorm van verbinding en ondersteuning nodig om ervoor te zorgen dat deze initiatieven breed bekend worden. Dat wordt vanuit VNG/KING georganiseerd, onder meer vanuit het programma Digitale Agenda 2020. Deze ondersteuning is verschillend, naargelang de aard van de innovatie en de fase waarin deze zich bevindt.
Initiate is een netwerk waarin innovatieve ideeën in het sociaal domein met allerlei partners worden gestimuleerd en ontwikkeld. Bij de Pilotstarter dragen momenteel vooral gemeenten ideeën aan voor concrete pilots en ze vinden er deelnemers om samen een pilot verder te ontwikkelen. Het programma Innovatief Standaardiseren in Dienstverlening ondersteunt projecten die toepasbaar zijn voor alle gemeenten en schaalt deze op naar een landelijke voorziening. Zoals een webdienst, die alle gemeenten kunnen gebruiken. Innovatie is niet in één proces te vatten, dus niet elk idee doorloopt de weg tot project en landelijke voorziening. Soms wordt een idee binnen Initiate omgezet in een kant-en-klare app die deelnemers meteen kunnen gebruiken. Soms wordt een digitale dienst die door één gemeente werd ontwikkeld opgeschaald tot landelijke webdienst.
Samen werken aan de Digitale Agenda 2020
In juni 2015 gaven de leden van de VNG groen licht voor de Digitale Agenda 2020, op het VNG-congres in juni 2016 stemde de meerderheid voor de voortzetting van dit programma. Het kent drie ambities: de overheid staat open en transparant in de participatiesamenleving, werken als één efficiënte overheid en massaal digitaal – maatwerk lokaal. Gemeenten en hun partners, zoals uitvoeringsorganisaties, zijn met ondersteuning van VNG/KING samen bezig om deze ambities te realiseren. In deze serie artikelen geeft VNG/KING een beeld van wat er speelt.
Initiate
In ruim veertig ‘challenges’ worden in dit netwerk voor innovatie oplossingen bedacht voor het sociaal domein. Zoals een manier om vervoer slimmer te organiseren. Of hoe men werkzoekenden aan een goed netwerk kan helpen, zodat ze wel een baan vinden. Initiate ontstond in de zomer van 2015 en was een initiatief van onder meer Joost Broumels, nu projectleider Initiate van VNG, en Jonas Onland, hoofd programmasturing Sociaal Domein bij de gemeente Eindhoven. Onland: “Om tot concrete vernieuwing te komen heb je innovatiekracht nodig. Dat is een beweging die we op gang willen brengen en houden, door ervoor te zorgen dat mensen met ideeën elkaar fysiek en online tegenkomen. Dat is in het kort Initiate: een netwerk voor innovatie.” Initiate is gestart vanuit vijf regio’s. De deelnemers zijn heel divers en komen vanuit gemeenten, sociaal ondernemers, start-ups, kenniscentra en zorgaanbieders zoals jeugdzorginstellingen. Men wil ook meer inwoners bij de innovatie betrekken, maar hoe dat het beste kan is volgens Onland “nog wel een zoektocht”. De samenstelling en het karakter van de samenwerking verschilt per regio. Zo zijn er in Amsterdam veel start-ups bij betrokken.
Sociaal domein
Initiate is een beweging en een methodiek, men werkt op een manier die ook veel start-ups gebruiken. Er worden ‘challenges’ geformuleerd en snel prototypes ontwikkeld die worden getest en verbeterd. Op de website van Initiate staat een overzicht van de challenges. Om de challenges verder te helpen is er een InnovatieKabinet in het leven geroepen, waarin ervaren mensen vanuit overheid en bedrijfsleven hun kennis en netwerk gebruiken om veelbelovende innovaties verder te helpen. Eén van de leden van dit InnovatieKabinet is Toke Tom, directeur Maatschappelijke Ontwikkeling in de gemeente Utrecht. Zij schreef op iBestuur een artikel over de werkwijze van Initiate en het InnovatieKabinet.
Ga niet uit van 390 gemeenten, maar van 17 miljoen Nederlanders
Het gaat bij Initiate vooralsnog om innovatie in het sociaal domein, omdat daar voor de lokale overheid en haar partners momenteel de grootste uitdagingen liggen. Dat kan veranderen, want zoals past bij innovatie is dit netwerk zelf ook constant in ontwikkeling. Initiate wordt gefinancierd vanuit VNG, vanuit de stuurgroep ISD (Innovatie Sociaal Domein). Dat is de financiële basis, maar Onland benadrukt dat de innovatie vooral vanuit mensen uit de praktijk komt. Alleen dan wordt het ècht beter: “We denken binnen de overheid te vaak vanuit het systeem en niet vanuit de echte vraag. Het gaat bij oplossingen niet om de techniek of om het systeem waaruit de overheid werkt, maar om de vraag of iets echt waarde toevoegt voor mensen. Waarom zouden mensen iets gebruiken? Ga dus niet uit van 390 gemeenten, maar van 17 miljoen Nederlanders.”
Pilotstarter
Waar Initiate een manier is om vernieuwing in samenwerking op gang te brengen, zoveel mogelijk los van bestaande structuren en organisatiegrenzen, is de Pilotstarter een online plek waar gemeenten concrete pilots aandragen. Er staan op moment van schrijven 75 pilots op de website, die variëren van een PGB-app tot een dashboard voor inzicht in de veiligheid in een gemeente. Gemeenten dragen pilots aan voor de Pilotstarter en zoeken er andere gemeenten om samen een pilot verder te ontwikkelen. Het team Versterking Innovatievermogen binnen VNG/KING biedt waar nodig ondersteuning, bijvoorbeeld door een bijeenkomst te organiseren of mee te denken met de uitwerking van een plan van aanpak. Alphen aan den Rijn startte er een pilot om de rapportage over het sociaal domein te laten aansluiten bij de huidige manier van werken. Doel is om de rapportage aan het eigen management aan te passen en om op termijn ook de landelijke informatievoorziening (aan het rijk) op de nieuwe manier van werken af te stemmen. Inge van der Heiden, senior beleidsmedewerker Wmo bij de gemeente: “De manier van rapporteren die de overheid gebruikt gaat nog met de oude indicatoren van bijvoorbeeld het aantal behandelingen. Wij hebben na de decentralisatie gekozen voor een integrale aanpak, waarin het gaat om resultaten. Bijvoorbeeld in hoeverre onze inwoners meer zelfredzaam zijn geworden. We willen rapporteren met nieuwe indicatoren en willen graag dat andere gemeenten dat ook doen, want dan kunnen we beleid met elkaar vergelijken.” De gemeente ontwikkelt nu een ander monitorsysteem met nieuwe indicatoren, samen met een aantal andere gemeenten, via de Pilotstarter. “Wij hebben zelf indicatoren bedacht, maar misschien kan het wel veel slimmer en beter. Het is fijn dat we dit met andere vooroplopende gemeenten kunnen ontwikkelen.”
Verleiden werkt beter dan dwingen in het Huis van Thorbecke
Innovatief standaardiseren in dienstverlening
VNG/KING legt ideeën uit de Pilotstarter die voor alle gemeenten interessant zijn voor aan het Gemeentelijk Portfolio-overleg (GPO), een overleg met bestuurders van verschillende gemeenten. Het GPO bepaalt welke pilots opgeschaald kunnen worden voor alle gemeenten. Daarvoor is de werkwijze Innovatief standaardiseren in dienstverlening ontwikkeld, het programma van Tjerk Venrooy, die hierover blogt op iBestuur. Deze opschaling tot landelijk gebruik is inmiddels een feit voor een tweetal projecten: Digitale Aangifte Overlijden (DAO) en de Digitale Verhuisservice. De webdienst voor DAO is al beschikbaar, gemeenten kunnen er op aansluiten. Venrooy: “Honderddertig gemeenten hebben interesse, wij ondersteunen hen vanuit VNG/KING met de implementatie, onder meer door een online leeromgeving waarin we de aansluiting en aanpassing van hun interne processen stap voor stap uitleggen.”
De Digitale Verhuisservice komt beschikbaar voor alle gemeenten, als een webformulier waarmee burgers hun verhuizing kunnen doorgeven via MijnOverheid. Het is gekoppeld aan de BRP. Eind augustus nodigt VNG/KING leveranciers uit om een offerte uit te brengen voor deze webdienst. Eind oktober moet deze webdienst klaar zijn.
Deze aanpak leidt tot webdiensten die alle gemeenten kunnen gebruiken. Met de nadruk op kunnen, want in het Huis van Thorbecke werkt verleiden beter dan dwingen. Als gemeenten zien dat hun dienstverlening efficiënter wordt door dit soort webdiensten dan zullen ze deze willen gebruiken, zo is het idee. Het is geen gek idee, want de tijd lijkt rijp voor meer samenwerking door gemeenten. Niet alleen de voorlopers die meedoen aan Initiate of de Pilotstarter vinden dat; het wordt inmiddels onderschreven door het grootste deel van de gemeentebestuurders. Op het VNG-congres begin juni stemde een meerderheid voor de voortzetting van het programma Digitale Agenda 2020, waaronder projecten als de Pilotstarter vallen.
