Ironie lijkt een vast onderdeel te zijn van technologie-ontwerp, zo legt Michiel Nederlof uit in een blog getiteld ‘Technology, Irony and Resignation’. Technologie heeft een dubbelzijdig karakter: het is ontworpen voor het één, maar wordt gebruikt voor een ander doel. Meer en meer geven wij, de gebruikers, ons over aan dat dubbelzijdige karakter, is Nederlofs boodschap.
Ironie lijkt een vast onderdeel te zijn van technologie-ontwerp, zo legt Michiel Nederlof uit in een blog getiteld ‘Technology, Irony and Resignation’. Technologie heeft een dubbelzijdig karakter: het is ontworpen voor het één, maar wordt gebruikt voor een ander doel. Meer en meer geven wij, de gebruikers, ons over aan dat dubbelzijdige karakter, is Nederlofs boodschap.
‘Smart’ city, best ironisch. Een stad die datagedreven wordt bestuurd, met zijn digitale tweeling die terug knipoogt. Controle is hier van belang, en bij controle hoort surveillance. Traditioneel is dit begrip alleen van toepassing op overheden of autoriteiten die burgers in de gaten houden. Er zijn nakomelingen, dankzij Steve Mann: denk aan sous-veillance (burgers controleren de macht), co-veillance (burgers houden elkaar in de gaten) en self-surveillance (waarbij men zijn of haar eigen gedragingen monitort, dat er anderen meekijken is nu even niet het punt). Nog ironischer: een overheid die laat zien hoe zij zelf functioneert door zelfgemaakte beelden vrij te geven om het eigen functioneren te verantwoorden. Equiveillance, zou Steve Mann zeggen. Transparante samenleving, zou David Brin zeggen. Doorgeslagen beheersdrang, als je het mij vraagt.
In Dave Eggers’ boek The Every probeert hoofdpersoon Delaney het bigtechbedrijf The Every (denk Meta) te overtuigen van de meest absurde ideeën (in de hoop op een grens te stuiten). Een van haar pitches betreft het bevorderen van veiligheid. Nu er overal camera’s hangen in de buitenruimte, wordt het tijd om de veiligheid van kinderen te waarborgen daar waar ze het kwetsbaarst zijn: binnenshuis. Via de smart home assistant moeten signalen van huiselijk geweld worden opgepikt. Big tech neemt hierin de rol in van de overheid, maar wel op zo’n manier dat de overheid dat nooit zou doen – of willen (mag ik hopen). De technologische ontwikkelingen lokken nieuwe vormen van surveillance uit en de vraag is hoe ver de overheid daarin mee wil gaan en waar zij paal en perk aan gaat stellen.
In de serie Black Mirror werd een misdaad opgelost via het gebruik van de feed van een socialmediabedrijf. Maar ook in het hier en nu levert de overheid zich over aan de ironie van het ontwerp van sociale media: het zijn waardevolle informatiestromen.
Het gaat er niet meer primair om wie wie in de gaten houdt en in welke verhouding die tot elkaar staan. Het gaat er om wat er, wanneer en hoe in de gaten gehouden wordt. Waar de macht en controle liggen, wordt steeds duidelijker: niet primair bij de overheid.
Piek Visser-Knijff is filosoof. Met haar bedrijf Filosofie in actie richt zich sinds 2013 op data-ethiek, ethiek & technologie en privacy.
Deze weblog werd als column gepubliceerd in iBestuur Magazine #42
