Als gemeente hoor je de ambitie te hebben zo open en toegankelijk mogelijk te zijn. Het zijn met name de nieuwe raadsleden die straks redelijk onbevangen kunnen beoordelen of dat ook zo is.
Als gemeente ben je er voor al je inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties, bezoekers, et cetera. Natuurlijk kan je niet altijd iedereen op zijn wenken bedienen, maar als gemeente hoor je wel de ambitie te hebben zo open en toegankelijk mogelijk te zijn.
De ambitie van een gemeente moet voor een groot deel offline waargemaakt worden. Zoals iedereen weet is ook online daarin steeds belangrijker. Gemeenteraadsleden hebben een belangrijke rol bij het stellen van deze ambitie en het controleren op de uitvoering.
Een raadslid staat met één been in de gemeentelijke organisatie, maar vooral met één been erbuiten. Dit maakt hen buitengewoon geëquipeerd om de openheid en toegankelijkheid van gemeenten te ervaren. Al wordt het voor sommigen alweer wat lastiger als je wat langer raadslid bent. Je raakt als het ware ingekapseld. Ik denk dan ook dat vooral, maar zeker niet uitsluitend, een nieuwe groep raadsleden onbevangen met dit onderwerp aan de slag moet gaan! Laten we zorgen dat gemeente open en toegankelijk zijn. Hieronder een paar actuele voorbeelden om hen op weg te helpen.
Iedereen heeft recht op informatie!
Volgens de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) heeft iedereen recht op informatie van de overheid. Over hoe de overheid handelt, waarom en hoe een besluit tot stand is gekomen. Toch zijn er veel gemeenten die de toegang tot deze informatie nodeloos beperken. Tot 2016 konden overheidsorganisaties op een boete rekenen als zij niet tijdig reageerden op dergelijke verzoeken. Veel gemeenten besloten toen, al dan niet terecht, om de mogelijkheden voor het opvragen flink in te perken. De gemeente Waalwijk (mijn gemeente) besloot bijvoorbeeld alleen nog verzoeken die per post of bij de balie binnenkwamen, in behandeling te nemen. Verzoeken die via de digitale weg binnenkwamen, worden niet meer behandeld. Op zich opmerkelijk als je bedenkt dat we van onze inwoners verlangen dat ze steeds meer zaken digitaal regelen. Bij dit lastige onderwerp bewandelen we de omgekeerde weg.
De boete is inmiddels alweer anderhalf jaar uit de wet geschrapt. Toch heffen gemeenten maar mondjesmaat de hiervoor gestelde beperkingen op. De Open State Foundation vroeg eerder aandacht voor dit onderwerp. Dit is eigenlijk vrij gemakkelijk te regelen. Er moet wel een prikkel voor gemeenten zijn om te veranderen. Die kan dus uit de gemeenteraad komen.
Geen antwoord vereist?
Onlangs publiceerde Wij verdienen beter! een onderzoek naar de bereikbaarheid van gemeenten. Voor dit jaarlijkse onderzoek stelt een mysteryburger een vraag aan alle gemeenten. Antwoorden worden bekeken op inhoud en reactietijd. Dit jaar stelde men de vraag over de mogelijkheden tot inspreken bij een raadsvergadering. Een belangrijke vraag voor het politieke proces en de toegankelijkheid van bestuur. 145 gemeenten gaven tijdig een duidelijk antwoord. Zij vroegen ook niet onnodig naar aanvullende informatie. Zij staan er goed op, net als mijn gemeente. Bij de andere gemeente ging het minder en soms zelf helemaal niet goed. Zo waren er 28 gemeenten die na vier weken nog steeds niet geantwoord hadden. Als raadsleden moeten wij toch kunnen vertrouwen dat vragen of het politieke proces juist en tijdig beantwoord worden. Dat is essentieel voor de werking van lokale democratie. Een andere opvallende conclusie van het onderzoek is dat steeds meer gemeenten de mogelijkheden voor e-maillen met de gemeente afsluiten. Digitaal contact verloopt enkel nog via een contactformulier. In deze formulieren wordt ook vaak om onnodige informatie gevraagd. De gemeenteraad kan kaders meegeven voor contact met inwoners. Bijvoorbeeld dat deze aansluit bij de wensen van de gebruiker en niet eenzijdig ontwikkeld wordt vanuit organisatiebehoeften.
Niets boven pro-activiteit!
De bovenstaande voorbeelden gaan vooral over toegankelijkheid en transparantie van de gemeentelijke organisatie. Als raad zelf hebben we ook een eigen verantwoordelijkheid als het gaat over informatie van onze eigen besluiten en processen. Natuurlijk hebben we allemaal een digitaal raadsinformatiesysteem. Dat is voor iedereen beschikbaar. Dat is fantastisch en goed. Tegelijkertijd laat de gebruiksvriendelijkheid en toegankelijkheid van dergelijke systemen soms te wensen over. Let maar eens goed op hoe de nieuwe raadsleden er straks mee omgaan. Bovendien ‘verstoppen’ deze systemen informatie graag in documenten of op andere manieren zodat deze niet herbruikbaar is. Iedereen kan op zijn vingers natellen dat dit in tijden van hergebruik van data suboptimaal is.
Ook gemeenteraden moeten dus met de tijd mee en zorgen dat informatie beter ontsloten wordt. Gelukkig namen een aantal gemeenten samen met maatschappelijke organisaties en de VNG het voortouw en startte met de pilot Open Raadsinformatie. In dit project zijn zij op experimentele wijze gaan kijken hoe onder andere voorstellen, notulen en stemmingen beter ontsloten konden worden. Dit heeft veel kennis en een werkbare toepassing opgeleverd. Op deze website is informatie van 16 deelnemende gemeenten terug te vinden en te vergelijken. De pilot is een succes en is opgeschaald naar 100 gemeenten (waaronder mijn gemeente). Ook is er een app challenge uitgeschreven om ontwikkelaars en hackers uit te dagen om interessante toepassingen, op basis van deze data, te maken. Winnaar van de challenge gaat automatisch een locatie koppelen aan raadsinformatie. Hierdoor is eenvoudig te zien over welk gebied een bepaald besluit gaat. Voor de gemeenteraadsverkiezingen moet deze applicatie al beschikbaar zijn. Ik ben benieuwd!
Vertrouwen in politiek en bestuur
Samenleven is gebaat bij onderling vertrouwen. Dat maakt samenwerken en vooruitkomen een stuk makkelijker. Voor vertrouwen moet je je durven open te stellen voor een ander. Dat geldt ook voor gemeentelijke organisaties. Dit is in veel gevallen wettelijk geregeld. Hoe men hier echter uitvoering hieraan geeft, ligt deels aan de betrokkenen; ambtelijke organisatie, college en gemeenteraad. Wat mij betreft geven gemeenteraadsleden hierin duidelijk richting, natuurlijk op hoofdlijnen. Juist de nieuwe groep raadsleden kan redelijk onbevangen beoordelen of de gemeentelijke organisatie en bestuur open en toegankelijk zijn. Ik heb hier een paar actuele voorbeelden langs laten komen, maar er is nog veel meer te doen. Laat je niet te snel vangen in het systeem en ga er mee aan de slag. Inwoners, bedrijven en maatschappelijke instellingen vragen er om.
Sjors Slaats in gemeenteraadslid voor GroenLinksaf in de gemeente Waalwijk
