De "Jonge Democraten":https://jongedemocraten.nl (JD) voeren actief campagne tégen de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv of ‘sleepwet’). Moederpartij D66 pleit juist vóór deze wet. Waarom breken de Jonge Democraten op dit punt met D66? Kevin Brongers en Ingrid Weerts gaan in op de achtergrond van de wet, de redenen dat de JD zich actief in het publieke debat mengt en wat er volgens hen moet veranderen als de wet terug wordt verwezen naar de tekentafel.
Tijdens de plenaire behandeling toonde D66-kamerlid Kees Verhoeven zich als een van de grootste critici van de nieuwe wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Hij was overtuigd van de noodzaak van vernieuwende wetgeving, maar naast modernisering stonden in de nieuwe wet ook een hoop nieuwe bevoegdheden. Om te zorgen voor een betere balans tussen inbreuk op privacy en bevoegdheden, diende hij maar liefst twintig amendementen in. Deze werden vrijwel allemaal verworpen. Het wetsvoorstel werd iets aangepast en kreeg uiteindelijk zonder veel moeilijkheden een meerderheid in beide Kamers.
Langzaam begon er een publiek debat te ontstaat over deze Wiv, die bekend kwam te staan als ‘sleepwet’. Waren de ruimere bevoegdheden wel nodig voor een beter functioneren van de diensten? Is de verlengde bewaartermijn van drie jaar proportioneel? Brengt het ongefilterd delen van informatie met buitenlandse inlichtingendiensten geen risico`s met zich mee? Een groep Amsterdamse studenten besloot het initiatief te nemen om deze vragen door middels van een referendum aan de bevolking voor te leggen. Ondertussen waren de formatiegesprekken voor een nieuwe regering in volle gang. De Wiv aanpassen bleek niet mogelijk, maar het volgende zinnetje werd opgenomen in het regeerakkoord: ‘van het willekeurig en massaal verzamelen van gegevens van burgers in Nederland of het buitenland (‘sleepnet’) kan, mag en zal geen sprake zijn’.
Jonge Democraten roeren zich
Als de Jonge Democraten lucht krijgen van het op handen zijnde referendum, nemen we contact op met de initiatiefnemers. We zijn principieel voorstander van het referendum. Daarnaast delen wij de zorgen over de uitbreiding van de bevoegdheden en de wijze waarop waarborgen in de wet zijn ingebouwd of zelfs ontbreken. Samen met enkele andere organisaties voeren we digitaal en op straat campagne om de kiesdrempel te halen. Op het moment dat Arjen Lubach in zijn programma aandacht besteedt aan het onderwerp, gaat het snel: de drempel wordt ruim gehaald.
Als duidelijk wordt dat het referendum over de Wiv er komt, op dezelfde dag als de gemeenteraadsverkiezingen, zit D66 met een dilemma. De partij moet een wet verdedigen die door de fracties in zowel de Eerste als Tweede Kamer werd weggestemd. D66 ziet minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren als poortwachter van de wet. De JD wordt twee keer uitgenodigd om samen met de initiatiefnemers onze bezwaren met minister Ollongren te bespreken. Tijdens het eerste gesprek wordt zij vergezeld door een AIVD-medewerker en een wetgevingsjurist die onze zorgen weg proberen te nemen. Ollongren stelt zich open en toegankelijk op en is niet bang haar adviseurs om opheldering te vragen als zij vindt dat wij een sterk punt maken. Het aanpassen van de wet lijkt niet mogelijk. Wel geeft zij aan onze bezwaren zeer serieus te nemen en met een brief te komen waarmee ze uitlegt hoe zij aan enkele pijnpunten tegemoet kan komen.
Vinden wij dat de hele wet van tafel moet? Zeker niet. De wet moet gemoderniseerd worden.
Wanneer Ollongren met de toezegging komt de wet na twee jaar te evalueren, ruwe data niet zomaar met andere inlichtingendiensten te delen en met het zinnetje in het regeerakkoord in het achterhoofd, voelt zowel Ollongren als D66 zich comfortabel de wet in deze vorm te verdedigen. De Jonge Democraten zijn niet overtuigd. Het regeerakkoord is een intentieverklaring, geen bindend document. Bij ministersbrieven is het de vraag in hoeverre opvolgers hieraan gebonden zijn. De Jonge Democraten willen dat de toezeggingen en waarborgen verankerd worden in de wet, omdat ook toekomstige bewindspersonen gehouden moeten kunnen worden aan deze afspraken. Wij hebben vertrouwen dat minister Ollongren en dit kabinet de ruime bevoegdheden niet maximaal inzetten. Wij willen echter voorkomen dat in de toekomst ministers die het minder nauw nemen met privacy, de bevoegdheden in de wet wél in de ruimste interpretatie kunnen inzetten.
De inhoud
Waar zit de crux voor de Jonge Democraten? Er zijn meerdere punten aan deze wet die problematisch zijn. De bekendste is de ‘sleepwetfunctie’. In de wet zijn de voorwaarden waaronder er mag worden afgetapt, niet vastgelegd. Er is slechts vastgelegd dat de minister, in overleg met twee toetsingscommissies (de CTIVD – Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten – en de TIB – Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden), bepaalt wanneer en tot op welk niveau de aftapdiensten ingezet mogen worden. Daar ligt een probleem. Onder de huidige regering is het niet de bedoeling is om grootschalig af te gaan tappen, maar het is volstrekt onduidelijk hoe de regering er over tien of twintig jaar uitziet. Onze privacy moet ook in de toekomst gewaarborgd blijven. Bovendien: het is niet duidelijk of er meer terroristen opgespoord gaan worden wanneer je meer data inzamelt. Absoluut gezien zal de relevante informatie zeker toenemen, maar het verdwijnt in een zee met irrelevante informatie die niet op een efficiënte manier te doorzoeken kan zijn. Dat dat effectief is, is niet bewezen en het gaat wel ten koste van onze privacy.
Heb je niets te verbergen? Onzin. Iedereen heeft iets te verbergen. Je pincode. Waar je kinderen naar school gaan. Je pikante selfies. Als je niets met staatsgevaarlijke activiteiten te maken hebt, heb jij het recht dat dit soort gegevens niet op een overheidsserver opgeslagen staan. Data zijn kwetsbaar. De servers van veiligheidsdiensten zijn zeer goed beveiligd, maar er bestaat altijd een risico dat deze gegevens gestolen worden. Daarnaast heb jij het recht dat zelfs een agent van de AIVD of MIVD deze gegevens niet onder ogen krijgt. Natuurlijk zijn de diensten niet uit op je persoonsgegevens of spannende foto`s. In dit kader gaf Edward Snowden (de klokkenluider bij de NSA) aan John Oliver ooit een interessant interview. NSA’ers die ‘mass surveillance’ toepassen raken zo gewend aan het zien van naaktfoto’s, dat het ze eigenlijk niet veel meer uitmaakt. Op een gegeven moment vinden de agenten het zo gewoon om je persoonlijke integriteit te schenden, dat ze het niet eens meer erg vinden. Ons lijkt dat niet wenselijk.
Daarnaast komt journalistieke bronbescherming en het medisch beroepsheim in gevaar. Anonieme bronnen kunnen namelijk in het ‘sleepnet’ terechtkomen en zijn daarom niet meer te verbergen voor de AIVD. Dat betekent bijvoorbeeld dat elke klokkenluider over misstanden bij de AIVD bekend kan worden bij de dienst, doordat hij niet anoniem aan de bel kan trekken. Dit verkleint de kans sterk dat misstanden bij de diensten aan het licht komen.
Bovendien kan er ongelezen en rauwe data gedeeld worden met buitenlandse inlichtingendiensten. Dit brengt grote risico`s met zich mee. De inlichtingendiensten zouden bedrijfsgevoelige informatie met concurrerende landen kunnen delen. Daarnaast zouden gegevens gedeeld kunnen worden die Nederlandse burgers ten onrechte op geautomatiseerde buitenlandse verdachtenlijstjes kan plaatsen. Journalisten, studenten en onderzoekers die bijvoorbeeld veelvuldig op internet hebben gezocht naar terroristische organisaties, zouden grote problemen kunnen krijgen wanneer zij zich voor werk of op vakantie melden op een buitenlandse luchthaven. Wij vinden daarom dat gegevens eerst geanalyseerd moeten worden voordat deze worden gedeeld.
Daarnaast is de bewaartermijn van gegevens van drie jaar behoorlijk lang, in ieder geval veel langer dan gebruikelijk is bij (westerse) inlichtingendiensten. Jouw gegevens kunnen jarenlang kwetsbaar op de plank blijven liggen. Wij twijfelen sterk aan de proportionaliteit en effectiviteit van deze verlenging.
Hoe nu verder?
Vinden wij dat de hele wet van tafel moet? Zeker niet. De wet moet gemoderniseerd worden. Deze wet is niet alleen een modernisering van bevoegdheden, maar ook een uitbreiding. Wij kijken zeer kritisch naar de effectiviteit van deze uitbreiding. Meer bevoegdheden gaan sowieso ten koste van onze privacy, maar zijn niet bewezen effectief. Ons parlement heeft echter besloten dat deze uitbreiding van bevoegdheden noodzakelijk wordt geacht. Wij vinden dan in ieder geval dat de waarborgen die nu in het regeerakkoord en in ministerbrieven staan, worden verankerd in de wet. Zo wordt de wet toekomstbestendig. Wat de Jonge Democraten betreft wordt een eventueel NEE bij het referendum ook als zodanig opgevat: De Wiv terug naar de tekentafel. Verankeren dat van een sleepnetfunctie geen sprake zal zijn, geen gegevens ongefilterd delen met buitenlandse inlichtingendiensten en het inkorten van de bewaartermijn. Zo kiezen wij voor veiligheid én privacy.
Kevin Brongers is voorzitter van het Landelijk Bestuur van de Jonge Democraten. Ingrid Weerts is voormalig portefeuillehouder Digitale Zaken binnen de Jonge Democraten.
