Burgers volgen, tot in het extreme. China werkt er hard aan en meer landen willen het. Maar waarom niet bouwen aan een écht Sociaal Krediet Systeem, waarin burgers leidend zijn?
De fractieleider van de VVD stelt voor uitkeringen en toeslagen directer te koppelen aan de prestaties van de ontvangers. Een beetje meer mantelzorg geven, levert extra geld op. Maar een keer niet solliciteren betekent al gauw minder geld in de portemonnee van de uitkeringsgerechtigde. Dijkhoff lijkt zich niet bewust van de administratieve en systeemtechnische gevolgen van dit idee. Hij poetst zijn profiel op door anderen een profiel op te dringen.
Hoe zou het toch komen dat je als politicus nauwelijks nog een idee kunt opperen zonder gevraagd te worden of je er financiële dekking voor hebt? Maar ondertussen blijven wel de administratieve en (informatie-)technische gevolgen onbesproken, zelfs als de persoonlijke vrijheid in het geding is.
Het is tijd voor een werkbezoek aan China. Een ideaal land voor politici met een gebrek aan vertrouwen in burgers. Daar bouwen ze aan een ‘Sociaal Krediet Systeem’ dat in 2020 in staat moet zijn de gegevens van 1,4 miljard burgers bij te houden. Politici kunnen daar lezen welke scores een burger heeft voor positief en negatief gedrag. Niet alleen op basis van schattingen en statistieken, maar ook op feitelijk gedrag. In het tv-reisverslag van Ruben Terlou over China kon de kijker zien hoe door rood voetgangerslicht lopen al gevolgen had voor bijvoorbeeld een sollicitatie.
Het verschil is dat deze ontwikkeling in China de logische uitkomst is van een al eeuwendurend proces van dictatuur en in Nederland van een onbeheerst proces van democratiserin en individualisering. Een belangrijk verschil, maar met een dreigend vergelijkbare uitkomst: totale controle met bij de een wat minder en bij de ander wat meer waarborgen. De onderliggende informatietechnologie zal misschien wat geslotener of wat opener zijn, maar dat maakt niet het verschil tussen goed of kwaad. Net zo min als het dragen van een Mao-jasje of een giletje.
Dit zijn de uitersten. Daartussen lijkt iedereen druk met profielen, met pogingen de gebruiker voorspelbaar te maken en over één kam te scheren met andere gebruikers. Facebook, Google en de rest van de Big Five zijn in opspraak, maar ook de Nederlandse politie met zijn etnisch profileren. De gebruiker is er vaak debet aan. Het is immers handig om suggesties te krijgen of gewaarschuwd te worden. En het is goed toeven in een eigen bubbel waarin je alleen maar leuke mensen tegenkomt en je voortdurend bevestigd wordt in je eigen gelijk.
Wat is er mis met een voor-ingevuld belastingformulier of een persoonsgebonden budget? Op zich niets. Maar waar het in elke sector anders aangepakt wordt, leidt het wel tot een wirwar aan informatierelaties tussen burger en overheid, waarbij de overheid meestal de dominante partij is. Als politici moeten we daar meer op gaan letten. Niet alleen financiële dekking vragen, maar ook garanties dat de burgerlijke vrijheid gewaarborgd is. Dit vraagt om een eenduidig (informatie-)contract met iedere burger. Nog beter: de feitelijk bestaande afspraken tussen overheid en burger moeten worden voorzien van de juiste juridische status terwijl ‘en passant’ ook de positie van de burger wordt aangepast. Als de dominante partij welteverstaan. Zo gaan we misschien op naar een écht Sociaal Krediet Systeem waarin (overheids-)organisaties en politici worden beoordeeld in plaats van de burgers.
Een dergelijke vraagsturing wordt een stuk simpeler te realiseren nu organisaties voor de nieuwe Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming hun persoonsgegevens moeten inventariseren en organiseren. De burger kan ze opvragen en checken wat er wel of niet goed aan is. Hij kan zijn rechten afdwingen. Tegelijkertijd mag de overheid van de burger verwachten dat die zich aan zijn plichten zal houden’.
Faciliteer zo’n contract met een digitaal kluisje en maak in de ICT-architectuur een scheiding tussen apart te beheren persoonsgegevens en de anonieme dossiergegevens. En klaar is Klaas!
Henk Bos is raadslid voor GroenLinks in de gemeente Midden-Groningen
Wat een verademing om nu van een politicus eens een verhaal te lezen waarin niet allerlei mooipraterij en windowdressing staat, of men op de voortdurende wind richting meer controle over de burger gaat liggen, maar gewoon een voorstel om de macht tussen burger en overheid nieuw en beter te verdelen.
De psychologische afstand tussen Den Haag en Groningen, die nu vaak lijkt op die tussen Den Haag en Peking, kan zo vrij simpel worden overbrugd! Dat het van de politiek in Groningen moet komen is veelzeggend. De bubble, waarin het giletje stoer is, levert niet(s).