Komt de Wet Gegevensverwerking Samenwerkingsverbanden er of niet?
Vandaag behandelt de Eerste Kamer de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden (WGS). Deze wet maakt het mogelijk informatie over personen te delen binnen samenwerkingsverbanden van overheidsinstanties en private partijen. Het wetsvoorstel markeert de spanning tussen privacybescherming en veiligheid.
Burgemeesters vragen om politieke steun
Burgemeesters pleiten vaak in de media voor uitgebreidere bevoegdheden om drugscriminaliteit en andere ontwrichtende criminaliteit aan te pakken. De burgemeester van Rotterdam, Aboutaleb, verklaarde tegenover de gemeenteraad dat er politieke steun nodig is om de privacywetgeving aan te passen, ‘met als doel dat diegene die beschermd moet worden door de wet, absoluut beschermd wordt, en degene die we moeten oppakken, opgepakt wordt.’
Handhavers hebben behoefte aan een juridisch kader zodat rechtmatig, controleerbaar en effectief kan worden samengewerkt. Half mei stuurden de burgemeesters van Utrecht, Amsterdam en Den Haag, namens de Riec, VNG en de veiligheidsoverleggen, samen met het OM, daarom een brief aan de Eerste Kamer. Ze benadrukten: ‘Het kunnen delen van informatie is essentieel, omdat wij gezamenlijk voor een grote uitdaging staan in de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit […] Met de WGS wordt eindelijk een stevige juridische basis gelegd om informatie te kunnen delen met partners in diverse samenwerkingsverbanden.’
Autoriteit Persoonsgegevens raadt de wet af
Door tegenstanders wordt de wet ‘Super SyRI’ genoemd, omdat deze in veel opzichten een uitvergroting zou zijn van het door de rechter verboden Systeem Risico Indicatie (SyRI). Waar SyRI voornamelijk werd ingezet in de sociale zekerheid, kan de WGS voor nagenoeg elk handhavingsterrein van de overheid worden gebruikt. Het gaat niet slechts om feitelijke data, maar ook om vermoedens, signalen en zwarte lijsten die kunnen worden uitgewisseld tussen overheden en bedrijven.
De WGS werd op 17 december 2020 met een ruime meerderheid aangenomen door de Tweede Kamer, ondanks diverse kritische adviezen van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Ook de oproep van de maatschappelijke coalitie tegen SyRI (Platform Burgerrechten; Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten (NJCM); FNV Stichting; Privacy First; Stichting KDVP; De Landelijke Cliëntenraad; Tommy Wieringa en Maxim Februari) ondervond in de politiek geen gehoor.
Eind november riep de AP de Eerste Kamer op om de WGS in de voorgestelde vorm niet aan te nemen. Hoewel de AP het belang van het bestrijden van ondermijnende criminaliteit onderschrijft, krijgen overheidsorganisaties én private partijen hiermee te ruime bevoegdheden om persoonsgegevens met elkaar te delen. Dit kan grote gevolgen hebben voor mensen die ‘op het verkeerde lijstje’ terechtkomen.
‘Big Brother-wet’
‘Big Brother-wet’ gevaarlijk recept voor reeks nieuwe toeslagenaffaires’ is de kop van een bericht van Privacy First vandaag. De wet zou ondermijnende criminaliteit moeten aanpakken, maar het ondermijnt vooral het functioneren van de rechtsstaat en het vertrouwen in de overheid. De stichting vindt het alarmerend dat de minister de eisen van de AP over rechtelijke toetsing terzijde schoof omdat die overbodig zouden zijn. De Syri-coalitie schrijft hierover aan de Eerste Kamer: ‘Burgers en ondernemers die door samenwerkingsverbanden worden aangepakt, krijgen te maken met ongrijpbare problemen die door de geheime werkwijze onmogelijk zijn om aan te vechten of terug te draaien. Ze krijgen een ‘vinkje’ dat hen overal achtervolgt en hen het werk of het dagelijks leven onmogelijk maakt.
Ard van der Tuuk (PvdA), burgemeester van de Groningse gemeente Westerkwartier en lid van de VNG-Commissie Bestuur en Veiligheid, beaamt het privacy/opsporing spanningsveld in een vraaggesprek met iBestuur Magazine dat eind juni gepubliceerd wordt: “Ik ervaar een grote voorzichtigheid in gesprekken met politie en hulpverleningsinstanties die namen of identificeerbaarheid van personen willen vermijden.”
Dit speelt in misdaadbestrijding zoals ondermijning, vaak drugsteelt en handel, maar net zozeer hulpverlening, soms een combinatie met tracering van jongeren die op het verkeerde pad (dreigen te) belanden. “Veelal heb je dan van doen met de GGZ, maar die trekt zich zelfs terug uit overlegstructuren uit angst voor privacyschending. Zodra we met de bekende problemen met een verwarde persoon te maken hebben, stuiten we op een bank of zware kluis met noodzakelijke persoonsgegevens.”
Dat staat het oplossen van problemen in de weg. En, zegt Van der Tuuk, alleen al alle angst en voorzorg vergen heel veel tijdsbesteding, nog los van de inhoudelijke kwesties. Convenanten en protocollen werken wel, maar het zijn lapmiddelen. “Ik hoop dat de WGS daarin een oplossing biedt, want dit is wel een ernstig probleem.”
De Eerste Kamer buigt zich vanmiddag vanaf 13.50 uur over het wetsvoorstel.
Laten we uitkijken bij het doorbreken van dit dilemma niet te blijven hangen in oud denken. Traditioneel denken we in termen van registers en content-centrische applicaties, maar dat is niet meer nodig met oplossingen, zoals context brokers en Policy Enforcement Points (PEP) en Policy Decision Points (PDP). Die kunnen helpen om volkomen rechtsgeldig en transparant gerichte viewpoints op data te creëren. Je kunt wel degelijk de benodigde informatie delen, zonder privacy te schenden, bijvoorbeeld doro de inzet van Zero Knowledge Proof (ZKP) technieken; een cryptografische methode die bewijst dat een stelling waar is zonder de onderliggende informatie prijs te geven.
Zeker in combinatie met Data Spaces onder http://www.iShare.eu middels NGSI-LD koppelingen is van alles mogelijk. NGSI-LD is een open standaard voor contextinformatie die interoperabiliteit mogelijk maakt tussen verschillende dataspaces, onder strikte naleving van de AVG maatregelen.
De integratie van deze technieken binnen de WGS zou een stevige juridische basis bieden voor het delen van informatie, terwijl de privacy van burgers volkomen transparant behouden blijft.