Onlangs gaf ik een training aan chief data officers. Ik beschouw het werken met data graag taalfilosofisch. Hoe data een representatie zijn van onze complexe werkelijkheid en (taal)handelingen zijn om die werkelijkheid hanteerbaar te maken. Hoe het daarmee áltijd tekort doet aan die complexiteit van de wereld om ons heen.
We kwamen op de discussie over M, V, X in het paspoort. “Het is toch heel simpel”, werd er door iemand gezegd, “biologisch gezien zijn er mannen en vrouwen”.
Er is lang heel simpel gedacht over mensen. Nu er weerstand is over een X in een paspoort, lijkt het alsof de werkelijkheid is veranderd. Maar dat is niet zo. Het is de manier waarop we waarnemen, erkennen, categoriseren en registreren, die verandert. De wereld was nooit zo binair als voorgesteld en er wordt met die X meer recht gedaan aan de complexiteit.
Of niet? Het onderscheid tussen man en vrouw is geen natuurwet, zo legt schrijver en bioloog Mariken Heitman uit in een interview in de Correspondent met Valentijn Hingh, en ze haalt de aanname dat het biologisch gezien een klip en klaar onderscheid is onderuit door te spreken over een biologisch spectrum. De rubricering komt niet van God en is geen feit uit de natuur, zegt ze. Het is door mensen vormgegeven.
En zo kunnen mensen die categorieën veranderen, door anders te handelen of anders te definiëren om het beter aan te sluiten op de werkelijkheid.
Een op de negentig kinderen die geboren worden is intersekse, maar worden veelal ‘gedwongen’ tot het binaire systeem. Dit is maar één van de aanleidingen die leiden tot het bevragen van die M & V.
Geertje Mak, professor Politieke geschiedenis van gender aan de UvA, doet onderzoek naar de geschiedenis van transgenders (weer een andere categorie). Die hebben altijd bestaan, hoewel de term relatief jong is. Ik las eens een interessante beschouwing van Mak over transities. Van een M naar V, of andersom, zo herinner ik me, zou júist het binaire denken versterken, want er wordt weer naar een categorie gevoegd. Nu komt er een X bij. We zetten onszelf klem met categorieën.
We hadden het die dag over de waarde van data. Als je een M of een V kan aanpassen, wat zijn die data dan waard? Hoe bruikbaar zijn ze dan? Wat betekent dit voor de statistiek? En die X? Het toont aan hoe beperkend data kunnen zijn. En dan hebben we het in dit geval alleen nog maar over het ‘simpele’ onderscheid tussen man en vrouw.
Piek Visser-Knijff is filosoof. Met haar bedrijf Filosofie in actie richt zich sinds 2013 op data-ethiek, ethiek & technologie en privacy.
Deze weblog werd als column gepubliceerd in iBestuur Magazine #45
