Als het gaat over publieke waarden, dan wordt het snel abstract. Waarom leren we niet van de manier waarop IT wordt ontwikkeld: kortcyclisch, in kleine stappen én met gebruikers.
De discussie over publieke waarden blijft hangen in het abstracte. We kunnen deze waarden pas borgen en versterken als we ze concreet maken. Laten we daarbij kijken naar de manier waarop IT wordt ontwikkeld: kortcyclisch, in kleine stappen en in nauwe afstemming met gebruikers.
In de zaterdagbijlage van NRC Handelsblad stond in het weekend van 11 november een artikel over breedband in het buitengebied. De voorzitter van een buurtvereniging die zich inspant voor de aanleg van breedband, zegt in dat artikel dat ‘snel internet een levensbehoefte is om te blijven participeren in de maatschappij’. Toen ik dat las dacht ik: het is dus een taak van de overheid om ervoor te zorgen dat elke Nederlander, ook in het buitengebied, toegang heeft tot snel internet. We willen als overheid immers dat iedereen kan participeren. Dat draagt bij aan gelijkwaardigheid en dat is een belangrijke publieke waarde.
Er is de laatste tijd steeds meer discussie over publieke waarden in de informatiesamenleving. Door ontwikkelingen, veelal mogelijk gemaakt door technologie, staan belangrijke publieke waarden onder druk. Neem de wijk die Google in Toronto gaat bouwen, vol met technologische hoogstandjes maar daardoor waarschijnlijk alleen bereikbaar voor de rijken. Of, dichter bij huis: de ontwrichtende werking die Airbnb heeft op de binnenstad van Amsterdam. Publieke waarden als veiligheid, gelijke behandeling en, afgeleid daarvan, een voor velen toegankelijke en plezierige leefomgeving staan hierdoor onder druk.
Het valt mij op dat de discussie over publieke waarden vaak blijft hangen in het abstracte. Ja, we vinden het als overheid belangrijk om publieke waarden zoals gelijkwaardigheid, solidariteit en rechtvaardigheid te beschermen. Maar op de vervolgvraag hoe we dit concreet kunnen doen blijft het vaak stil. Misschien omdat de woorden te groot en abstract zijn? Laatst was ik bij een bijeenkomst over digitalisering, bij de Nationale Ombudsman. Er werd een aantal casussen besproken, heel concrete voorvallen, die naar mijn mening publieke waarden tastbaar kunnen maken.
Een voorbeeld: een inwoner betaalt via een parkeerapp parkeergeld en krijgt toch van de gemeente een boete omdat ze de maximale parkeerduur heeft overschreden. Deze maximale parkeerduur wordt niet vermeld in de parkeerapp. Gemeente en leverancier van de app wijzen nu naar elkaar en de gedupeerde moet de boete betalen. Dit gaat over rechtmatigheid en rechtvaardigheid, twee in Nederland belangrijke publieke waarden. Door een casus zoals deze op te pakken en nieuwe afspraken en kaders te maken, kun je deze waarden beter beschermen.
Er zijn zaken die de markt nooit zal oppakken en die we als overheid moeten organiseren, omdat deze publieke waarden borgen. Zoals de aanleg van breedband in het buitengebied. En er zijn zaken die de markt doet, maar waar wij als overheid grenzen aan moeten stellen omdat dat maatschappelijk gewenst is. De parkeerapp is daarvan een simpel voorbeeld: hier moeten betere afspraken gemaakt worden tussen leverancier en gemeente. Andere casussen zijn een stuk lastiger op te lossen. Zoals de overlast door Airbnb. Voor veel steden en wijken is het namelijk prima als er veel toeristen zijn die dankzij Airbnb een fijn onderkomen kunnen vinden. Het verbieden van dit soort diensten heeft geen zin – om meerdere redenen, want dit soort ontwikkelingen laten zich lastig stoppen. De vraag is hoe je de ongewenste effecten ervan aanpakt.
Ik denk dat we hier veel kunnen leren van de manier waarop IT wordt ontwikkeld: kortcyclisch, in kleine stappen en in nauwe afstemming met gebruikers. Op deze manier kunnen we samen met wetgevers, beleidsmakers, IT’ers, uitvoerders en burgers voorstellen uitwerken die een maatschappelijk vraagstuk helpen oplossen. Dat doen we bijvoorbeeld in een hackathon of een Scrumsessie. We kunnen dan direct toetsen wat wel en niet werkt en daarna beleid en regels opstellen die de gevonden oplossing borgen. Zouden we dan niet hele gave dingen kunnen bereiken? En daarmee onze publieke waarden echt versterken? Laten we met heel concrete casussen aan de slag gaan!
Larissa Zegveld is algemeen directeur van Wigo4it
