De ontwikkelingen op het gebied van AI en specifiek generatieve AI gaan razendsnel en zowel het bedrijfsleven als de publieke sector staan voor de uitdaging hoe hierop in te springen. Dat is voor de ene organisatie makkelijker dan voor de andere en niet iedere organisatie gebruikt AI met hetzelfde doel. Waar de ene organisatie AI gebruikt om de digitale transformatie te versnellen gebruikt de andere AI om eerder vastgestelde ambities en doelstellingen, zoals een betere dienstverlening richting burgers en efficiëntere afhandeling van vergunningen, te verwezenlijken.
Waar bij eerdere innovaties vaak al snel een verschil zichtbaar werd tussen koplopers, vroege volgers en late volgers, zien we dat de dynamiek bij AI anders is. De verschillen in snelheid en impact van AI leiden ertoe dat volgers of achterblijvers in een oogwenk koplopers en toonaangevend kunnen worden. Met de steeds bredere beschikbaarheid van generatieve AI, rijst de vraag wat we kunnen leren van de koplopers die AI hebben omarmd, en welke obstakels zij op hun pad vonden.
De ervaringen van koplopers laten zes stappen zien die organisaties moeten nemen om een succesvolle start met (generatieve) AI te maken.
1. Kies je vertrekpunt: Dienstverlening & uitvoering
Voor een succesvolle start met AI is het van groot belang dat het onderwerp niet beperkt blijft tot de IT-afdeling, maar dat de bredere organisatie betrokken wordt. Op deze manier richt het initiële denkproces zich meer op de toegevoegde waarde van AI en komt het verbeteren van de dienstverlening aan burger en ondernemer, het optimaliseren van processen en het verbeteren van de medewerkerstevredenheid centraal te staan.
2. Breng de waarde in beeld
Als een organisatie zich richt op de meerwaarde voor zowel burgers en bedrijven als medewerkers, is het cruciaal om bij de start met AI te focussen op het meetbaar maken van deze meerwaarde. Dit kan op zowel kwalitatieve als kwantitatieve manieren, met speciale aandacht voor maatschappelijke voordelen en mogelijke efficiëntieverbeteringen.
Bijvoorbeeld, door interactieve websites met AI-ondersteuning kunnen burgers beter geholpen worden, en Copilots kunnen kenniswerkers assisteren bij het vereenvoudigen van taken zoals het opstellen van beleidsdocumenten en het doorzoeken van dossiers. Deze aanpak bespaart niet alleen tijd, maar biedt ook de mogelijkheid voor medewerkers om zich meer te richten op leuk werk waar zij energie uit halen, terwijl repetitieve en administratieve taken verminderen.
3. Betrek stakeholders
Bij de opkomst van nieuwe technologie is het belangrijk om goed in beeld te brengen wie de stakeholders zijn en hoe je hen het beste kunt betrekken. Dat kan op het niveau van gemeenteraad en college zijn maar ook op dat van staf- en uitvoerende diensten, leidinggevenden en medewerkers, evenals de burgers en bedrijven op wie de dienstverlening zich richt. Daarnaast is naast de FG en CISO ook de interne IT-afdeling inclusief relevante IT-partners belangrijk om te betrekken in het proces.
4. Gebruik AI verantwoord
Onder de noemer ‘verantwoord AI-gebruik’ hebben organisaties, waaronder OpenAI en Microsoft zich al vanaf een vroeg stadium gericht op maatschappelijk verantwoorde inzet van AI. Dit omvat waarborgen voor privacy en informatiebeveiliging, het voorkomen van schendingen van auteursrecht, het vermijden van vooroordelen, en het transparant zijn over de werking van AI-toepassingen. Bovendien is het van essentieel belang om ervoor te zorgen dat er altijd menselijk toezicht is op processen die door AI worden ondersteund. Deze en andere vereisten zijn gedocumenteerd in de Microsoft Responsible AI-standaard.
5. Zorg voor kennis en ontwikkelvaardigheden
Effectieve inzet van nieuwe technologie, zoals AI, vereist gedegen kennis en ervaring. Overheidsorganisaties moeten tools selecteren die data beschermen en niet worden gebruikt voor het trainen van andere AI-modellen. Training is van essentieel belang voor het herkennen van verschillende AI-toepassingen, zoals Copilots, en het begrijpen van ethische principes. De snel toenemende nieuwsgierigheid naar AI roept zorgen op over verantwoord gebruik. Begeleiding van medewerkers is noodzakelijk om grenzen te stellen en risico’s te beheersen. Een doordachte implementatie van nieuwe tools vereist voortdurende training en opleiding.
6. Start klein en houd overzicht op initiatieven
Vanuit onder andere de Rijksoverheid wordt geadviseerd voorzichtig te zijn met inzet van AI. De praktijk laat zien dat de meeste organisaties ook daadwerkelijk ‘klein’ beginnen en zich goed rekenschap willen geven van de hierboven genoemde waarborgen voor de verantwoorde inzet van AI, evenals de concrete toepassingen ervan. Het verdient aanbeveling goed overzicht te houden op initiatieven, bij voorkeur in een breed samengesteld gremium zoals een werkgroep of stuurgroep.
De implementatie van verantwoorde AI-principes is cruciaal voor organisaties die nog geen Data Governance hebben. Hier zijn de kernprincipes, gebaseerd op de richtlijnen van leidende instituten zoals de Europese Commissie’s High-Level Expert Group on Artificial Intelligence, die haar “Ethics Guidelines for Trustworthy AI” publiceerde, en de OESO, die de “Principles on AI” opstelde.
1. **Transparantie:** Zorg ervoor dat AI-systemen uitlegbaar en transparant zijn. Creëer documentatie en processen die het mogelijk maken de besluitvorming van AI te traceren en te begrijpen.
2. **Rechtvaardigheid:** Stel richtlijnen en testprocedures in om bias en discriminatie binnen AI-systemen te voorkomen, waarborg gelijke behandeling.
3. **Privacy en gegevensbeveiliging:** Ontwikkel een sterk beleid voor gegevensbescherming dat in overeenstemming is met regelgeving zoals de GDPR, en zorg voor versleuteling en andere beveiligingsmaatregelen om gebruikersdata te beschermen.
4. **Betrouwbaarheid en veiligheid:** Bouw mechanismen voor continue monitoring en testing om de betrouwbaarheid van AI-systemen te waarborgen.
5. **Verantwoordelijkheid:** Definieer duidelijk de verantwoordelijkheden binnen de organisatie voor beslissingen die door AI worden genomen.
6. **Duurzaamheid:** Ontwerp en gebruik AI op een manier die rekening houdt met de impact op het milieu, met bijvoorbeeld energie-efficiënte algoritmes.
7. **Mensenrechten:** Zorg ervoor dat AI-toepassingen in overeenstemming zijn met de fundamentele mensenrechten en de integriteit, autonomie en persoonlijke gegevens van gebruikers respecteren.
8. **Inclusiviteit:** Ontwikkel AI-systemen die diversiteit erkennen en bevorderen, en die toegankelijk zijn voor alle gebruikers.
**Implementatie Advies:**
Voor organisaties zonder Data Governance kunnen deze principes geleidelijk worden geïmplementeerd door:
– Het opstellen van een multidisciplinair team dat zich richt op AI-ethiek en governance.
– Het ontwikkelen van een duidelijke visie en beleid dat elke stakeholder begrijpt en waar iedereen zich aan committeert.
– Het investeren in opleiding en bewustwording rondom AI en ethiek voor alle medewerkers.
– Het opzetten van processen voor regelmatige herziening en audit van AI-systemen om overeenstemming met ethische principes te waarborgen.
Door deze principes vanaf het begin te integreren, kunnen organisaties vertrouwen opbouwen bij hun gebruikers en stakeholders, en tegelijkertijd de risico’s die gepaard gaan met AI-toepassingen beperken.