Eindhoven, Woerden en Boxtel werken met ‘publiek ondernemer’ Swier Jan Miedema aan de vorming van een coöperatie om de gemeentelijke ICT en informatiehuishouding ‘te verbeteren, te standaardiseren, te delen met andere gemeenten en substantieel goedkoper te maken’.
De coöperatie moet begin volgend jaar zijn opgericht en 1 januari 2017 ‘haar levensvatbaarheid hebben aangetoond door economisch en functioneel een volwaardig alternatief te bieden voor de huidige situatie’.
De citaten komen uit een ‘memorandum of understanding’, dat onlangs is getekend door de Eindhovense wethouder Mary-Ann Schreurs, de Woerdense burgemeester Victor Molkenboer, zijn Boxtelse collega Mark Buijs en Miedema.
Trots
Miedema zegt ‘wel een beetje trots’ te zijn met wat hij ziet als formele steun voor zijn concept voor de gemeentelijke informatievoorziening. Dat houdt in dat gemeenten samenwerken in een coöperatie, waarvan ze voor een instaptarief van 25.000 euro lid kunnen worden en een applicatie laten ontwikkelen, die dan als cloudvoorziening voor alle leden beschikbaar komt. Hij denkt voor de tien miljoen euro, die deelname van alle gemeenten zou opleveren, in de totale gemeentelijke ICT-behoefte te kunnen voorzien. Gemeenten betalen verder een jaarlijks gebruikstarief, gebaseerd op het daadwerkelijke gebruik (‘pay per use’), dat Miedema, zij het met een slag om de arm, op ten hoogste ook 25.000 euro wil houden.
Het concept is ontwikkeld door de bedrijven GemBoxx en GemCloud; het laatste tekende het memorandum mede namens het eerste. Van GemCloud zijn JNet (leverancier van OpenTunnel, een soort overheids-‘postbode’) en GemBoxx elk voor de helft eigenaar. GemBoxx is in gelijke delen eigendom van Miedema, mede-oprichter René Schrieken en het bedrijf Grexx, ontwikkelaar van het dynamisch casemanagementsysteem dat het technologisch hart vormt van het concept.
De komende maanden werken partijen het coöperatieplan uit. Het memorandum, dat zichzelf omschrijft als ‘intentieverklaring’, legt vast dat de coöperatie ‘het basisidee van GemCloud, het daarop gebaseerde platform, de daarbij behorende architectuur en alle ontwikkelde applicaties (in hun onderlinge samenhang) in eigendom’ krijgt.
Keuzevrijheid
Voor Bob Duindam, wethouder van Woerden en voor die gemeente bestuurlijk opdrachtgever in dit dossier, is het gemeentelijk eigenaarschap van en zeggenschap over de software cruciaal. “Nu betaalt elke gemeente voor een licentie om de software te mogen gebruiken. Daarbij komt dat we nauwelijks bij de data van onze eigen burgers kunnen. De toegang tot de database is afgeschermd. Tegelijkertijd is steeds meer delen van gegevens de trend.” Duindam sprak onlangs op het VNG-jaarcongres. Standaarden moeten niet alleen worden afgesproken, maar ook gebruikt, betoogde hij daar. “De reacties waren zeer positief. Gemeenten willen meer keuzevrijheid. En we willen af van de enorme kosten.”
Standaardisatie, delen, kostenreductie, het zijn ook de sleutelwoorden in de toelichting van Jan Fraanje, gemeentesecretaris van Boxtel en secretaris van de Vereniging van Gemeentesecretarissen, waar hij verantwoordelijk is voor het ‘Programma Bedrijfsvoering & Dienstverlening’. “Er wordt één keer iets ontwikkeld, wat één keer wordt betaald en dan 393 keer uitgerold.” Zijn de ambities zo hoog dat alle gemeenten doelgroep zijn? Fraanje: “In principe kan elke gemeente aansluiten.”
De verhouding tussen coöperatie en GemCloud is nu onderwerp van studie. Fraanje noemt het concept ‘goed bruikbaar’ en het bedrijf ‘strategische partner’, maar wil ‘voorkomen dat we met handen en voeten aan één bedrijf gebonden raken en in een lock-in terechtkomen’. Het moet een ‘open constructie’ worden, toegankelijk voor ‘meerdere partijen’.
Open karakter
Duindam spreekt van een ‘inniger band’ met GemCloud omdat er nu eenmaal een platform nodig is om mee te starten, waarvoor allerlei generieke zaken als beveiliging geregeld moeten worden. Maar ook hij benadrukt het open karakter. “Het wordt open voor iedere partij die voldoet aan de eisen van KING en VNG en aan andere relevante standaarden. De coöperatie wil niet alleen het eigenaarschap, maar ook meer concurrentie. Ik stel me een app-store voor, waar gemeenten hun applicaties kunnen kiezen.”
Het memorandum zegt het zo: “De Coöperatie wordt (ook statutair) geacht een open, geïntegreerd en innovatief platform (door) te ontwikkelen, dat open staat voor zo veel mogelijk andere ontwikkelaars/leveranciers. Ook door standaardisatie van interfaces en databases bevordert de Coöperatie de entree van nieuwkomers op de gemeentelijke ICT-markt.”
Miedema mag zijn applicaties aan de coöperatie overdoen, maar als deze eigenaar van alle software wil zijn, worden andere leveranciers kennelijk geacht hun producten ook over te dragen. Welke ideeën leven daarover? Jaap Haenen, CIO en lid van de directieraad van de gemeente Eindhoven, eerder met Den Haag, BZK en KING betrokken bij een GemCloud-‘demonstratieproject’: “In het komend half jaar werken we het coöperatiemodel verder uit. Waar eigendom van software of recht op een breder gebruik wordt overgedragen, staat daar een normale vergoeding tegenover.”
Volgens Miedema kan de publiek-private samenwerking diverse, in intensiteit oplopende, vormen krijgen. De coöperatie kan voor haar leden de inkoop doen, zij kan de GemCloud-aandelen overnemen om vervolgens een bv te gaan runnen en ook een volledige juridische fusie is mogelijk. Dan zou het bedrijf als besloten vennootschap ophouden te bestaan en als ICT-afdeling van de coöperatie doorgaan. Dat zou aanbesteden overbodig maken. Miedema zegt gepolst te zijn voor de functie van coöperatiedirecteur.
Fusie
Fusie behoort inderdaad tot de opties die worden verkend, bevestigen Duindam en Haenen. Miedema’s bedrijf noemt Haenen ‘launching leverancier, om de eerste stap te zetten’. Ook hij doorspekt zijn toelichting met ‘open platform’, ‘marktwerking’, ‘goedkoper maken’, ‘veel innovatieve bedrijven’ en ‘geen beperking’. En net als Woerden en Boxtel benadrukt hij nog eens dat de exacte constellatie en precieze inrichting nadere uitwerking behoeven, zodat daarover in dit stadium nog weinig kan worden meegedeeld. Met hun drieën willen ze de coöperatie oprichten, waarna andere gemeenten kunnen toetreden. Informeren kan al eerder. In genoemd demonstratieproject is voor Eindhoven een CORV-applicatie gemaakt. Haenen: “Die is inmiddels bij negentig andere gemeenten ook in gebruik. Er is dus belangstelling.”
Mondeling zijn de woordvoerders nog terughoudend, ook met opmerkingen over een gemeentelijke ICT-markt, waarin Centric en PinkRoccade de dienst uitmaken. Het ambtelijk advies, waarmee het memorandum of understanding aan het Woerdense college van B en W werd voorgelegd, is explicieter: “Vanuit het perspectief van de gemeenten wordt de huidige ICT-markt gekenmerkt door eenzijdige marktverhoudingen. De markt wordt gedomineerd door 2 aanbieders van essentiële- en centrale systemen. Daardoor kunnen gemeenten niet (vrij en flexibel) genoeg profiteren van de technologische ontwikkelingen en potentiële samenwerkingsmogelijkheden. Bovendien zitten de gemeenten gevangen in het verdienmodel van de aanbieders: applicaties worden éénmalig (mede op basis van de inbreng van gemeenten) ontwikkeld en vervolgens (‘393 keer’) per gemeente verkocht.”
Systeemverandering
De doelen die nu met de coöperatie worden nagestreefd, kunnen volgens het advies ‘alleen worden bereikt via een fundamentele systeemverandering’. Als ‘kanttekening’ wordt toegevoegd: “De bovenstaande ambitie en uitwerkingsrichting gaan bestaande belangen raken en ter discussie stellen. Een dergelijke systeemverandering zal niet altijd even soepel verlopen. De huidige marktsituatie en de ontstane afhankelijkheden zullen onder druk komen te staan, met eventuele consequenties voor de bedrijfsvoering.”
Voor bestaande belangen raadpleegde iBestuur de beide grote softwareleveranciers. Han Knooren, algemeen directeur van PinkRoccade, geeft de voorkeur aan ‘een beleefd antwoord’ en zegt dan: “Ik zal het met veel interesse volgen. Maar ik betwijfel of het ontwikkelen van ICT-systemen de core business is van gemeentelijke organisaties.”
Ook Karim Henkens, CEO van Centric, zit op die lijn: “Eindhoven heeft zoiets al eens gedaan: CIOB [regionaal rekencentrum voor gemeenten in Oost-Brabant, 25 jaar geleden geprivatiseerd en opgegaan in wat nu Centric is – PM]. Softwareontwikkeling bleek geen kerntaak voor gemeenten. Dat is het nog niet.” Over het GemCloud-concept en de bijbehorende tariefstelling zegt Henkens: “Ik wens de heer Miedema veel succes met dat bedrag. Dat gaat nooit werken. Ontwikkelen en actueel houden, qua wet- en regelgeving en qua technologie, daarin investeren wij miljoenen. Men zijn tarief kun je weinig. Nee, daar kun je niks mee.”
Prille ideeën en grote lijnen
Eindhoven heeft van GemCloud de CORV-applicatie in gebruik. Volgens Swier Jan Miedema bestaat daar belangstelling voor veel meer, waaronder een belastingsysteem en een CRM met integratie van sociale media. CIO Jaap Haenen vindt het ‘lastig’ daarop in te gaan. “Er ligt geen concreet verhaal aan ten grondslag, in de zin van een blauwdruk: nu dit systeem, dan dat. We zoeken naar win-win. Er zijn wel ideeën, maar het is nog te vroeg om die te publiceren.”
Boxtel zou de CORV-applicatie ook gaan gebruiken, heeft volgens Miedema meegedaan aan de ontwikkeling en het testen, maar koos op aandrang van de werkvloer voor een systeem van Centric. Er zou inmiddels wel belangstelling zijn voor een zaaksysteem. “We zijn inderdaad aan het kijken of we een zaaksysteem kunnen ontwikkelen in samenwerking met GemCloud,” reageert gemeentesecretaris Jan Fraanje. Over CORV merkt hij op dat eind vorig jaar veel ‘druk op de ketel’ stond om tijdig klaar te zijn voor de decentralisaties per 1 januari. “CORV was een van de onderdelen. GemBoxx was de eerste partij die CORV rond had. Vervolgens bleek ook Centric tijdig rond te zijn. We verkeerden in de luxe positie dat we twee mogelijkheden hadden en hebben uiteindelijk gekozen voor de geïntegreerde aanpak van Centric. We denken dat een geïntegreerde oplossing in een GemCloud toekomst heeft.”
Voor Woerden werkt GemCloud aan een regiesysteem voor het sociale domein. “Dus werk en inkomen, zorg en jeugd,” zegt Miedema, die toevoegt dat die opdracht definitief is. Gevraagd om bevestiging laat Woerdens wethouder Yolan Koster (Sociale Zaken, Participatiewet en ‘procesverantwoordelijke samenhang Sociaal Domein’) weten: “In grote lijnen klopt dat.”
Boeiend dat gemeenten nu ook al in crowdfunding gaan of moeten we dat (gem)cloud funding noemen?
Volgens mij doen gemeenten al heel lang aan crowdfunding, tenminste wanneer je in aanmerking neemt dat ze met z’n 393 twee leveranciers overeind houden. Alleen heeft crowdfuncing volgens mij een vrijwillig karakter, wat ik hier niet echt zie.
Op zich is het een absurde situatie dat alle 393 gemeenten per gemeente tijd en energie steken in allerhande toepassingen en koppelingen m.b.t. de primaire processen onder het mom, dat je als gemeente toch echt even anders bent dan je buur-gemeente. Geneuzel van de bovenste plank natuurlijk. Het merendeel van onze (dienstverlenende-)processen als gemeenten zijn verankerd in landelijke wet- en regelgeving evenals de uitvoering. Hoezo uniek dus… Natuurlijk zullen er best handige randtoepassingen zijn in een gemeente geënt op mogelijke (unieke) lokale omstandigheden, maar dat is nooit de massa (tip: Betty Blocks).
Voor die massa zie ik het liefst een GOV-Cloud, een centraal datacenter-concept waar sowieso alle basisregistraties in staan en technisch beheerd worden incl alle benodigde koppelingen voor het berichtenverkeer. Vervolgens vanuit de cloud nog één “pijp” naar iedere gemeente IT-omgeving of -cloud waarover datalevering en gegevensbeheer geregeld kan worden. Die GOV-cloud zou in 1e instantie prima een werkmaatschappij van de VNG kunnen zijn en mogelijk later weggezet kunnen worden op de markt. Maar dat centrale principe voor iets waar wij geen van alle uniek in zijn, zou de belastingbetaler miljoenen schelen. Kortom; I have a dream (vrij naar Martin Kuther King).