Monsterzege PVV al in 2013 voorspeld met simulatietools

Velen werden 23 november wakker met een kater. De dag na de verkiezingen bleek dat alle peilingen ernaast hadden gezeten. Toch was het in 2013 met een simulatiestudie al voorspeld door VU-sociologen Muis en Scholte. Politici doen er goed aan meer te begrijpen van de correlatie tussen wat zij zeggen en hoe zich dat vertaalt in stemmen. 

Zijn er miljoenen mensen voor een NEXIT, de terugkeer van de gulden, of racist, vroegen Haagse redacties zich af. “De kiezer heeft gesproken” was een ander veel gehoord geluid van journalisten. Maar wat heeft de kiezer eigenlijk gezegd? Hoe realistisch is het dat partijprogramma’s bekeken zijn, stemwijzers ingevuld, en al deze kiezers tot een afgewogen keuze zijn gekomen?

Hoe kiest de kiezer feitelijk?

Naar het kiesgedrag is veel onderzoek gedaan. De oorsprong ervan komt uit de economie. Wiskundige Harold Hotelling maakte in 1929 als eerste een vergelijking tussen stabiliteit in concurrentie en uitkomsten van verkiezingen. Dit ging later het Median Voter Theorem heten. Ruwweg zegt die stelling dat als verkiezingen over slechts één ding gaan, dan wint degene die de redelijke stem van de zwijgende meerderheid vertolkt. Dus een belangrijke correlatie tussen wat politici zeggen en wat kiezer vervolgens stemmen is: de gulden middenweg. Houdt u dat even vast.

De verkiezingen gingen alleen over migratie. Veel politici hadden in deze campagne flankerende boodschappen. GroenLinks/PvdA koos voor keigroen en supersociaal. De VVD schoof op naar de rechter flank, met migratie als dominant onderwerp: zelfs regeren met de PVV was niet langer taboe. Ook nieuwkomer NSC begaf zich in de flank met het migratiesaldo en een alles-moet-anders programma. Reclamebureau BBB begaf zich met posters over
wolvenjacht, paardensport, met de nodige klimaatremmers ook buiten de mediane mening. D66 zit sowieso buiten Jan Modaal met onderwerpen als wetenschap en radicale gelijkwaardigheid. Dit zijn geen waardeoordelen over de partijen, maar een analyse van hoe dicht de verschillende partijen bij de gulden middenweg zitten.

De PVV zit zonder twijfel in de flank: extreem rechts, het woord zegt het al. Maar de Haagse redacties werden allen verrast door Wilder’s redelijkheid, waardoor hij snel de bijnaam Milders kreeg. Twee totaal verschillende mensen, meenden zij. Net dit punt is cruciaal want het kan leiden tot een monsterzege.

Immers, Wilders paste zich fiks aan tijdens de campagne en sprong daarmee in het gat dat alle andere partijen hadden verlaten: het midden. En dan gaat onverbiddelijk het Median Voter Theorem af waardoor de stemmen zullen binnenstromen. Maar hoe weten we nu of dat klopt gegeven dat geen enkele peiling dit in de peiling had?

Was dit űberhaupt te voorspellen? Het antwoord is ja en niemand hoeft te bedenken hoe, want in 2013 publiceerde VU-sociologen Muis en Scholte een simulatiestudie getiteld “How to find the ‘winning formula’?” die een monsterzege voor de PVV voorspelde als de verkiezingen gingen over migratie, en als de PVV zich zou aanpassen naar het midden en de andere partijen zouden blijven zitten waar ze zaten. Zij kwamen uit op 25-35% van de stemmen al naar gelang het precieze scenario: een monsterzege dus. Haagse vraag: deed Wilders dit nu opzettelijk of intuïtief?

Hoe ook: politici doen er goed aan meer te begrijpen van de correlatie tussen wat zij zeggen en hoe zich dat vertaald in stemmen. Met ICT-ondersteunde simulatietools kunnen zij zelfs simuleren wat het effect is en dynamisch modelleren wat er gebeurt als andere partijen daar op reageren. Ook dat was al gedaan door Muis en
Scholte: als de andere partijen namelijk terug naar het midden waren gegaan had dat een enorm effect gehad op de uitslag aldus de simulatiestudie: dan was de PVV op 8.5% van de kiezers blijven steken. Net zoals op de meubelboulevard dezelfde bank ongeveer hetzelfde moet kosten omdat je jezelf anders uit de markt prijst, aldus Hotellinger in 1929.