Het thema open data 'staat bij gemeenten op de agenda'. Toch zijn er in de praktijk tot nu toe weinig concrete resultaten. Mogelijk helpt een Open Data Monitor om échte vooruitgang te boeken.
De laatste jaren is vaak aandacht gevraagd voor open data bij gemeenten. Het staat op de agenda, hoor je dan. Daar staat het inmiddels al jaren. De agenda is geduldig. In de praktijk zijn er weinig concrete resultaten. Een Open Data Monitor Gemeenten helpt om de feiten op tafel te krijgen én echte vooruitgang te boeken.
Kenmerkend voor de huidige aanpak is het antwoord op de vraag die Tweede Kamerlid Monica den Boer van D66 op 14 november 2018 stelde tijdens het Algemeen Overleg over het Sociaal Domein. Het is één van de weinige vragen die recent op rijksniveau over open data is gesteld. Zij vroeg: “De minister heeft haar Actieplan open overheid gepresenteerd. De gemeenten lopen achter. VNG heeft een high value datalijst van 26 datasets gemaakt, die elke gemeente zou moeten ontsluiten. Echter, gemeenten doen dit nog niet altijd. Hoe staat het met die open data bij de overheden?”.
Het antwoord van de minister was: ‘Dan de open data. De staatssecretaris van BZK, dus mijn collega op BZK, is daarvoor verantwoordelijk en die voert een generiek opendatabeleid. Alle data die zich daarvoor lenen – je moet er natuurlijk altijd wel een beetje naar kijken – worden gewoon actief openbaar gemaakt. Voorrang daarbij hebben data waarmee kan worden voldaan aan een maatschappelijke behoefte. BZK ondersteunt ook een expertisecentrum over open overheid, inclusief open data. Daar kunnen de gemeenten trouwens ook terecht, gewoon voor advies en ook weer voor voorbeelden. Open data staan dus volop op de agenda en ik ben blij dat staatssecretaris Knops daar heel serieus mee aan de gang is gegaan.’
Het staat dus volop op de agenda. Rustig gaan slapen. Het komt allemaal goed. Zoals vaak is de praktijk weerbarstiger. De High Value List die VNG Realisatie heeft opgesteld, leeft niet erg. Terwijl een ‘high-value’ dataset volgens de site “een dataset is met hoge waarde voor de samenleving. Bij het openstellen van data wordt prioriteit gegeven aan de ontsluiting van deze ‘high-value’ datasets, omdat deze data bijdraagt aan een transparante en open overheid.” De lijst is inmiddels al weer twee jaar oud en over de voortgang is weinig te vinden. Als het al niet lukt om aan deze sets prioriteit te geven, dan belooft dat weinig goeds.
High Value List – een goed startpunt
Of de High Value List werkelijk de lijst is met datasets met hoge waarde is een andere discussie, maar het is in ieder geval een goed begin om voor bepaalde datasets een compleet overzicht te krijgen. Op een gestandaardiseerde manier én voor alle gemeenten. Voor (her)gebruikers van data is dat in ieder geval al zeer waardevol. Nu is het nog zeer tijdrovend om bij 380 gemeenten de gegevens op te vragen en die geschikt te maken voor gebruik in nieuwe toepassingen. Het is alleen daarom al toe te juichen dat er 26 verschillende datasets van alle gemeenten beschikbaar komen.
De voortekenen zijn echter niet positief en waarschijnlijk is het aantal gemeenten waar open data echt op de agenda staat niet zo groot. Klagen heeft echter geen zin. Iemand heeft mij ooit geleerd dat je de morele plicht hebt optimistisch te zijn. Hoe kunnen we dan wel stimuleren dat gemeenten serieus werk gaan maken van open data en beginnen met de High Value List die VNG Realisatie heeft vastgesteld? Voor een verplichte lijst is weinig draagvlak en Wob-verzoeken zijn wellicht effectief, maar leiden niet tot meer sympathie. Daarom doen we de oproep om data met data aan te pakken. Wat werkt er nou beter dan beter dan een datagedreven aanpak? Dan kunnen we het over feiten gaan hebben en het gesprek gaan voeren over zinvolle acties.
Naar een Open Data Monitor Gemeenten
Om de feiten op tafel te krijgen, moeten we eerst weten waar we staan. Met de open data monitor voor gemeenten is een hulpmiddel ontwikkeld dat inzicht biedt. Twee vliegen in één klap: een mooie toepassing met en voor open data, bedoeld om concrete handelingsperspectieven te bieden. Elke gemeente ziet meteen het effect van haar bijdrage.
(Klik op illustratie voor vergroting)
Voor de eerste versie van de Open Data Monitor Gemeenten is bij 36 gemeenten (3 uit elke provincie) onderzocht of en hoe zij voldoen aan de High Value List. Er zijn acht criteria gebruikt voor de beoordeling. De gehele methodologie staat online, zodat iedereen kan zien hoe de beoordeling tot stand is gekomen. Suggesties voor verbeteringen? Kom maar op. Samen maken we een monitor die laat zien hoe het werkelijk gesteld is met open data bij gemeenten.
De Open Data Monitor Gemeenten is bedoeld om te laten zien dat zonder grote inspanningen iedere gemeente concrete stappen kan zetten. Dat is niet alleen belangrijk voor (her)gebruikers van data, maar wordt ook steeds belangrijker voor gemeenten zelf. Actieve openbaarmaking, een gelijke informatiepositie voor burgers (Omgevingswet), informatie gestuurd werken en meer focus op participatie vragen allemaal om een visie op (open) datamanagement.
En een bijkomend voordeel is dat er dan ruimte komt op de agenda voor andere onderwerpen. Open data kan er dan eindelijk van af. Omdat er écht iets gebeurt.
Arjen Hof is directeur van Civity.
Er is op 30 januari een leveranciersbijeenkomst georganiseerd waarbij nieuwe lijnen voor het werken aan open data bij en met lokale overheden zijn gepresenteerd. In het eerste kwartaal volgt de publicatie.