Hoe willen we invulling geven aan een datagedreven overheid? Er kan veel, maar dat betekent niet dat alles moet kunnen. Het moet verantwoord. Maar wat is dat? Een eenduidig en alomvattend antwoord is lastig, en misschien niet eens mogelijk. Toch is er behoefte aan meer houvast. Aan duidelijkere richtlijnen vooraf, in plaats van een oordeel achteraf.
Een van de belangrijkste vragen bij de verdere ontwikkeling naar een datagedreven overheid is hoe we invulling willen geven aan die ontwikkeling. Er kan veel, maar dat betekent niet dat alles moet kunnen. Het moet verantwoord. Maar wat is dat? Een eenduidig en alomvattend antwoord is lastig, en misschien niet eens mogelijk. Toch is behoefte aan meer houvast. Aan duidelijkere richtlijnen vooraf, in plaats van een oordeel achteraf.
Verantwoord datagebruik vraagt een integrale afweging tussen wat mag, wat kan en wat gewenst is. Het is lang niet altijd duidelijk wat mag. Technologische ontwikkelingen zorgen voor hiaten in de wet. Er ontstaat grijs gebied, waarbij sommigen de grenzen opzoeken, en anderen juist niet. De gang naar de rechter kan duidelijkheid scheppen door een vertaling te maken naar de toepassingspraktijk waarmee jurisprudentie ontstaat.
Een centraal waardenkader kan helpen bij het maken van de afweging van wat verantwoord is.
De vraag wat gewenst is, is evenmin altijd duidelijk. Het is echter een fundamentele vraag. Een vraag waarbij de overheid, waar dat kan, één lijn moeten trekken. Recent is dan ook een motie aangenomen waarin verzocht wordt om met een duidelijk waardenkader te komen, waarbij duidelijk wordt aangegeven welke principes en waarden leidend zijn bij het gebruik van data en digitale technologie.
Een centraal waardenkader kan helpen bij het maken van de afweging van wat verantwoord is. Die afweging is immers een reflectie van wat de organisatie en de maatschappij belangrijk vinden, oftewel de publieke waarden. Maar zo’n waardenkader geeft geen sluitend antwoord. Het geeft richting, maar de duiding en vertaling naar de praktijk zal op de werkvloer moeten gebeuren, waar nieuwe toepassingen leiden tot dilemma’s en ethische vragen. Welke praktijktoepassingen dat zijn is van tevoren niet bekend. Technologische ontwikkelingen leiden razendsnel tot nieuwe mogelijkheden, die zullen leiden tot nieuwe dilemma’s en vragen, en tot nieuw politiek en maatschappelijk debat.
De uitkomsten van dat debat en van de afwegingen die gemaakt worden in de praktijk geven stukje bij beetje antwoord op de vraag wat we verantwoord vinden. Hoe we invulling willen geven aan de mogelijkheden die data en digitalisering bieden. En hoe dat zich vertaalt tot concrete regels, normen en principes, gekoppeld aan de toepassingspraktijk. Tot mores en moresprudentie. Het verzamelen en delen hiervan moet leiden tot meer voorspelbaarheid, meer consistentie en een betere uitlegbaarheid. Richting burgers en bedrijven, maar ook richting individuele overheden die nu en de komende jaren steeds vaker geconfronteerd zullen worden met dilemma’s en het maken van ethische afwegingen.
Christian Verhagen is senior adviseur bij Verdonck, Klooster & Associates en publiceert regelmatig over data en technologie in de publieke sector.
