NDS AI-aanjaagteam: ‘We hebben keihard het tempo nodig om te versnellen’

Een leidende overheidsbrede aanpak voor de opschaling van AI is een van de zes prioriteiten van de in juli gelanceerde Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS). Er ligt al veel op de plank. Larissa Zegveld en Jasper Kars van het NDS AI-aanjaagteam lichten de vervolgstappen toe.

‘De Nederlandse Digitaliseringsstrategie’, wil Larissa Zegveld bij de start van haar presentatie benadrukken, ‘gaat in eerste instantie om wat we bij de overheid gaan doen. Dat is bij de lancering van de NDS niet goed uitgelegd. De verwachting werd dan ook gewekt dat we producten voor de samenleving en de consument gaan ontwikkelen. Dat is niet het geval. Wij kijken alleen naar de AI die we in onze overheidsprocessen nodig hebben.’

De directeur van publieke onderwijsorganisatie Kennisnet en voorzitter van het Forum Standaardisatie leidt het NDS AI-aanjaagteam. ‘Er gebeurt al veel op op AI. Wat we gaan doen is de vele initiatieven in kaart brengen en van daaruit de toepassingen kiezen waar we overheidsbreed collectief op in gaan zetten. We gaan zeker niet alles doen, want het geld groeit niet tot aan de hemel en we hebben met vergrijzing te maken. Er is al een tekort aan mensen en dat wordt alleen maar erger. De luxe ontbreekt om er veel naast te gaan doen. We werken nu nog te veel vanuit onze eigen organisaties. Als we de inzet bundelen en onze capaciteit effectiever inzetten, kunnen we veel bereiken. Maar we hebben keihard het tempo nodig om te versnellen.’

Overzicht

De gedachte achter de NDS AI is zoveel mogelijk overheden de vruchten van AI te laten plukken. In overheidsland zijn al veel pilots en experimenten met generatieve AI, zoals eigen AI-chatbots, virtuele assistenten en andere vormen van AI. Veel toepassingen zijn het experimenteel stadium ontstegen en volop in gebruik genomen. Een landelijk overzicht van welke AI-toepassingen beschikbaar zijn, ontbreekt echter. Andere overheden mee laten profiteren komt daardoor niet van de grond. ‘We willen ervoor zorgen dat succesvolle toepassingen breder worden gebruikt. Veel innovaties die lokaal zijn ontwikkeld, lenen zich uitstekend voor opschaling. Dan hoeven andere overheden zo’n AI-toepassing niet zelf te gaan ontwikkelen’, zegt Jasper Kars, programmamanager NDS AI.

Een van de manieren om op te schalen is het delen van kennis en geleerde lessen. Recent is daar het Platform AI & Overheid voor opgericht. De volgende stap is een ‘AI-opschalingskader’, dat overheden moet helpen bij het maken van de juiste keuzes en stappen voor het toepassen van AI-oplossingen. ‘We willen zes toepassingsgebieden vaststellen, waar overheidsbreed behoefte aan is’, vertelt Zegveld, ‘en binnen elk toepassingsgebied willen we minimaal één AI-toepassing verder brengen, die zich in de praktijk op kleine schaal bewezen heeft en de moeite waard is om op te schalen.’ Een voorbeeld van een mogelijk toepassingsgebied is AI om de productiviteit van medewerkers te verbeteren en de werkdruk te verlichten. ‘Daar zijn al tal van toepassingen beschikbaar waar we iets mee kunnen.’

In ontwikkeling is een ‘auditeerbaar kader’ van bestaande regels en normen voor overheden. ‘Dat versterkt het democratisch toezicht, omdat dan duidelijk is aan welke kaders er wordt getoetst. We willen hier ook de marktpartijen bij betrekken die dit soort audits uit kunnen voeren.’

NDS AI wil voor overheden een inkoopaanpak opstellen voor de aanschaf van AI. Bij de verschillende bestuurslagen zijn al uiteenlopende inkoopvoorwaarden in gebruik. ‘We willen echter overheidsbreed een handvat aanbieden om de inkoop te versterken. De roep om een vuist te kunnen maken tegen machtige aanbieders als Big Tech is groot. We moeten daarin samen optrekken’, verduidelijkt Kars. De inkoopvoorwaarden die bij de provincies (IPO) en gemeenten (VNG) voor AI zijn ontwikkeld, zullen hierbij worden meegenomen, vult Zegveld nog aan.

Ook aan AI-technologie wordt gewerkt. NDS AI wil overheden bouwblokken aan gaan bieden om eigen AI-toepassingen te bouwen en een platform inrichten, waarop open taalmodellen beschikbaar zijn. Het stimuleren van Nederlandse en Europese taalmodellen staat hierbij voorop. Overheden zijn dan in staat een eigen GPT te ontwikkelen. Last-but-not-least is de AI-fabriek in Groningen definitief in aantocht, het eerder aangekondigde expertisecentrum met een supercomputer voor het ontwikkelen van AI door overheden en bedrijven. De plannen en het budget (200 miljoen euro) zijn onlangs door Brussel goedgekeurd.