NDS: Hoe krijgen we het vliegwiel in beweging?

Het bestuurlijk draagvlak voor de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) is groot, maar hoe zorg je ervoor dat het ook tot uitvoering komt? De aanpak van programmadirecteur NDS, Erik Jan Boon, is simpel en helder: geen strakke plannen, maar gewoon beginnen met de dingen die al kunnen. De richting is immers duidelijk. ‘Het is nu zaak om het vliegwiel in beweging te krijgen en meters te gaan maken met de mensen die enthousiast zijn.’ Samen met twee trekkers van aanjaagteams en de NDS-raad lichtte hij tijdens een webinar toe hoe de NDS momenteel wordt aangepakt. iBestuur was erbij en doet verslag.

‘De NDS is niet iets nieuws of een programma dat problemen gaat oplossen. Het is een framework, een samenwerkingsstructuur’, licht Boon toe tijdens een webinar dat de Rijks Innovatie Community (RIC) van BZK op 17 november organiseerde. ‘Deze strategie is best eng’, geeft hij toe. ‘Het liefst praten wij altijd heel lang over een plan en over de governance; wie heeft welk mandaat, etc. Maar dat hebben we een beetje opzij geschoven. We hebben op de zes prioriteiten zes aanjaagteams ingericht en die hebben ons mandaat om dingen te doen. Als blijkt dat er iemand begint te piepen, gaan we in gesprek, stellen bij waar nodig, maar we gaan wel door.’

Sturing

Het zwaartepunt van besturing ligt dus bij de aanjaagteams. ‘Deze overheidsbrede teams bestaan uit mensen met een mandaat om middelen toe te wijzen en ook richting te geven.’ Aan ieder team is ook iemand vanuit het CIO-beraad toegevoegd. En iedere twee maanden staat de NDS op de agenda van het CIO-beraad, vertelt Boon. ‘Maar naast het CIO-beraad zijn er nog heel veel andere overleggen, zowel bij het Rijk als bij mede-overheden. Die proberen we zoveel mogelijk aan te haken. We proberen heel gericht te kijken hoe we het goede evenwicht kunnen vinden tussen slagvaardig zijn en draagvlak creëren: welke overleggen moeten we langs, waar moeten we advies vragen en waar moet je echt iets laten accorderen?’

Op de vraag welke rol ICT-leveranciers hebben in deze structuur, antwoordt hij ‘een hele grote’. Aan dienstverleners is gevraagd op welke van de prioriteiten en versnellers zij een bijdrage willen leveren en willen investeren. ‘Nou, die vraag is gesteld, de eerste antwoorden komen al binnen’, zegt Boon. Hij merkt op dat deze vraagstelling ook bij leveranciers leidde tot een aanzet tot aanbodstructurering. ‘Maar een aanjaagteam kan natuurlijk niet met 80 bedrijven praten, dus we gaan wel heel goed kijken naar wie meerwaarde kan bieden.’ En dat moet verder gaan dan alleen meepraten, stelt hij: ‘Mensen die willen meepraten, daar komen we wel een keer langs. Klinkt misschien niet altijd aardig, maar als je alleen maar aan het praten bent, doe je niks meer.’

Aanjaagteam Burger en Bedrijven Centraal

Annemarie van der Poel is trekker van het Aanjaagteam ‘Burger en bedrijven Centraal’. Ze vertelt dat in 28 praktijkinitiatieven, waar ongeveer 40 gemeenten bij zijn betrokken, het concept van overheidsbrede dienstverlening wordt neergezet in de vorm van overheidsbrede loketten. Erachter zit een netwerk van professionals uit verschillende (uitvoerings)organisaties. ‘Zo creëer je een integraal aanbod vanuit één contactpersoon voor de burger.’ Er wordt ook gekeken naar technologische toepassingen die bijdragen aan één overheidsbeleving. Ze vertelt dat gewerkt wordt een AI-kennis assistent en digitale dossiers, zodat een burger meer inzicht heeft over de status van het contact met de overheid. ‘We werken ook aan een online informatievoorziening die burgers helpt als het gaat om praktische regelinformatie. Dat doen we op overheid.nl, wat de centrale plek digitaal moet worden voor het contact met de overheid.’

Aanjaagteam AI

Jasper Kars trekt de AI-kar. Een van de prioriteiten is het opschalen van experimenten, vertelt hij. AI zit in de lift bij de overheid, maar hoe zorgen we er nu voor dat zaken structureel geborgd worden? ‘Wat wij allereerst met de NDS graag willen doen, is gericht innoveren. En dat doen we op basis van een opschalingsfaciliteit die een randvoorwaardelijk kader biedt en kan ondersteunen bij implementaties. ‘Daarnaast hebben we ook een communityfunctie. We hebben een platform opgericht, dat heet Platform AI en Overheid. En dat is een overheidscommunity waar je bij kan aansluiten, die zich ook richt op opschalingsvraagstukken met AI.’

Naast innovatie gaat dit aanjaagteam ook aan de slag met verantwoording. ‘We willen een auditeerbaar kader opstellen dat voor de hele overheid bruikbaar is. En dat dan koppelen aan een PDCA-cyclus (Plan, Do, Check, Act), om ook de controlerende instanties als de rekenkamers en de gemeenteraad beter in staat te stellen om ook in control te zijn.’ Bij dit onderdeel hoort ook verantwoorden inkoop. Kars: ‘Je wilt niet dat alle overheidspartijen het wiel opnieuw uitvinden als het gaat om bijvoorbeeld welke teksten je in je inkoopvoorwaarden zet en hoe je een vuist maakt tegen grote aanbieders.’

Ten derde werkt het aanjaagteam aan het versterken van kennis en kunde. ‘We zijn een verkenning voor een overheidsbreed competentiecentrum gestart’, vertelt Kars. ‘Dat is een centrum dat zich bezighoudt met het ontsluiten van kennis die er al is en toekomstige kennis op het gebied van AI implementaties, governance en ook compliance.’ TNO is al gestart met een verkenning. Ook worden scenario’s uitgewerkt voor de positionering van zo’n competentiecentrum.

Investeringsagenda

De grote vraag blijft natuurlijk: waar gaat de overheid dit allemaal van betalen? ‘We beginnen met geld dat er al is’, zegt programmadirecteur Boon. ‘Heel veel van de dingen die we nu doen, lopen al. Alleen het vervelende is dat ze op heel veel verschillende organisaties lopen.’ Hiernaast zijn ze bezig met de voorbereiding van de investeringsagenda. Boon denkt dat hij met een kleine twee weken een eerste tussenstand kan presenteren. ‘Die kan gebruikt worden bij een voorjaarsnota, de formatie, om te kijken of we extra middelen kunnen krijgen voor de NDS.’ Halverwege volgend jaar volgt dan de definitieve versie. Er zullen prioriteiten gesteld moeten worden. Maar dat er extra geld nodig is, dat is wel duidelijk volgens Boon.

NDS-raad

Hoogleraar GovTech en Innovatie, Nitesh Bahrosa, is lid van de NDS-raad. ‘We moeten steeds meer gaan nadenken over hoe we zaken collectief kunnen organiseren en decentraal kunnen implementeren’, stelt hij. ‘Dat klinkt heel makkelijk, maar dat is heel erg ingewikkeld. Zeker op dit dossier als digitalisering, dat heel veel kenprocessen raakt van organisaties, waar alle organisaties zelf direct controle op willen hebben.’ Volgens hem is de NDS-raad er vooral om te helpen in het faciliteren van dit leer- en groeitraject. ‘Dit betekent met elkaar reflecteren, adviseren en agenderen’, zegt hij. ‘En hierbij moeten we als NDS-raad ook zoveel mogelijk proberen de blikken te verruimen en zoveel mogelijk kennis uit de overheid, uit de wetenschap en uit Europa meenemen.

Lees ook:

• Investeringsagenda NDS verschijnt pas eerste kwartaal 2026 – iBestuur
• Tweede Kamer wil aanscherping NDS – iBestuur
• Nederlandse Digitaliseringsstrategie – Digitale Overheid