Drie concrete stappen naar een samenhangende digitale infrastructuur

Nederland heeft alles in huis om in Europa digitaal voorop te lopen. De overheid investeert fors in digitalisering, erkent het belang van goede digitale dienstverlening en de digitale geletterdheid is hoog. Een sterke uitgangspositie dus. Maar een stevige basis alleen garandeert nog geen digitaal succes. In de praktijk lopen veelbelovende initiatieven vast door versnippering tussen ministeries, gemeenten en uitvoeringsorganisaties. Juist daar ligt een kans: wanneer Nederland digitalisering als één geheel benadert, zoals Denemarken dat al succesvol doet, kan het zijn positie verzilveren en daadwerkelijk uitgroeien tot digitale koploper.

Digitale infrastructuur als ruggengraat

Denemarken besteedt in verhouding de helft van wat Nederland uitgeeft aan digitalisering. Toch slagen zij er tot nu toe beter in om de digitale dienstverlening efficiënt in te richten. Het verschil ligt niet in de hoogte van het budget, maar in de aanwezigheid van een samenhangende digitale infrastructuur die de afgelopen 20 jaar is opgebouwd. Het fungeert als een nationale ruggengraat, vergelijkbaar met een netwerk van snelwegen, waarlangs essentiële publieke diensten verbonden zijn. Dankzij die infrastructuur kunnen burgers en organisaties op een toegankelijke manier gebruik maken van en communiceren met de digitale diensten van de overheid.

De kernvraag is hoe Nederland het beste kan voortbouwen op de bestaande fundamenten om tot een vergelijkbare, coherente basis te komen. De volgende drie concrete uitvoeringsstappen, geïnspireerd door Denemarken, kunnen Nederland helpen om een samenhangende digitale infrastructuur te bouwen.

1. Gebruik de NDS en GDI als kompas

De afgelopen tijd is er hard gewerkt aan de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) en de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI). Dankzij de brede benadering en focus op standaardisering vormen deze initiatieven een stevig fundament. De volgende stap is een concreet uitvoeringsprogramma met duidelijke verantwoordelijkheden, harde deadlines en meetbare doelstellingen, afgestemd op Europese plannen, zoals de komst van de Europese Digitale Identiteitswallet (EDI-wallet).

2. Centraliseer met mandaat

Voor echte impact is centraal eigenaarschap onmisbaar. Coördinatie alleen is niet genoeg, een stevig mandaat is nodig om gedeelde infrastructuur verplicht te stellen en te verankeren. Zo kunnen standaarden worden bewaakt en projecten tijdig worden bijgestuurd. In Denemarken vervult het Digitaliseringsagentschap (Digitaliseringsstyrelsen) deze rol. Een vergelijkbare aanpak in Nederland zou de samenwerking tussen Rijk, gemeenten, uitvoeringsorganisaties en marktpartijen op het gebied van digitalisering aanzienlijk versterken.

3. Investeer via een structureel investeringsfonds

Een centraal investeringsfonds maakt het mogelijk om systematisch te investeren in de prioriteiten van de NDS. Succes vraagt naast een krachtig mandaat en samenwerking met de markt ook om een vaste bron van financiering om de juiste keuzes te kunnen maken. Een voorbeeld daarvan is investeren in nieuwe technologie die state-of-the-art is en waarvan de broncode toegankelijk is voor de hele Rijksoverheid, zodat hergebruik wordt gestimuleerd. Vanuit het fonds kunnen succesvolle innovaties snel worden opgeschaald en vastgelopen projecten tijdig worden afschaald.

Extra ministerie niet nodig, wél krachtig eigenaarschap

Een Minister van Digitale Zaken is niet nodig voor echte vooruitgang. Cruciaal is echter centraal eigenaarschap, belegd bij een organisatie of toezichthouder met een helder mandaat. Daarvoor werd recentelijk in de Tweede Kamer nog voor gepleit. Het gaat mijns inziens niet om een nieuwe bestuurslaag, maar om een wendbare spil. Deze fungeert als hoeder van standaarden, verzamelpunt van expertise en kan ingrijpen wanneer projecten ontsporen. De uitvoering blijft bij de bestaande organisaties; één centrale partij bewaakt samenhang en richting. De NDS-raad kan die rol vervullen, mits zij wordt opgewaardeerd van adviesraad tot daadkrachtig orgaan met mandaat. Deze raad kent experts uit de praktijk en is daarmee uitermate geschikt om Nederland te helpen stappen te zetten naar meer coherente digitale infrastructuur.

Van visie naar realiteit: Wat hebben we aan een samenhangende digitale infrastructuur?

Een stip op de horizon is de Digital Citizen: een centrale, gebruiksvriendelijke digitale voordeur tot alle overheidsdiensten, ontworpen vanuit het perspectief van de burger. Deze omgeving verenigt diensten over overheidslagen heen, zonder gebruikers te confronteren met individuele vereisten en verschillende systemen. Op basis van het bestaande portaal MijnOverheid zou zo’n platform niet alleen de dienstverlening aan burgers versimpelen, maar ook de overheid efficiënter, goedkoper en foutbestendiger maken.

Van ambitie naar structuur

Nederland heeft alles in huis om een digitaal gidsland in Europa te zijn: de strategie ligt er, het draagvlak is breed en de markt bulkt van expertise. Maar om deze positie verder uit te bouwen, zijn regie, mandaat en investeringen nodig. Geen keuzes over technologie alleen, maar vooral over organisatie, verantwoordelijkheid en samenwerking. De komende kabinetsformatie biedt hét moment om hierin stappen te zetten, want sterke centrale coördinatie en helder eigenaarschap zijn geen luxe, maar essentiële voorwaarden voor onze digitale toekomst.

Auteur kennisbijdrage: Thomas Rysgaard Christiansen, Partner bij Netcompany.

Voormalig CEO van KOMBIT, Adviseur digitale overheid in Denemarken, Nederland, Duitsland, Verenigd Koninkrijk, België, Zweden en Noorwegen.