Nog even en het moét!

Beeld: Shutterstock

‘We zorgen voor goedwerkende websites en apps. Alle overheidsorganisaties moeten bestaande digitale diensten verplicht verbeteren. Als we een nieuwe website of app bouwen, zorgen we meteen dat die geschikt is voor iedereen.’ Deze tekst is afkomstig uit een brief die staatssecretaris Knops (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) op 12 december 2018 naar de Tweede Kamer stuurde, tegelijk met het rapport ‘Digitale inclusie: Iedereen moet kunnen meedoen.’ Als gesproken wordt over het verbeteren van digitale overheidsdiensten, dan valt daar zeker toegankelijkheid van websites onder, een onderwerp dat al sinds jaar en dag (op papier) de agenda van overheden én de politiek bepaalt. Zo werd in 2004, naar aanleiding van het Europese jaar van de gehandicapten (2003), een eerste versie van de Webrichtlijnen opgesteld. De Webrichtlijnen bestonden uit een door de overheid vastgestelde set van 125 (!) richtlijnen waaraan websites van de Rijksoverheid moesten voldoen. Vijf jaar later (2009) was het Ronald van Raak, toen en nu Kamerlid voor de SP, die opperde om álle overheidssites te laten voldoen aan de Webrichtlijnen. Toenmalig staatssecretaris Ank Bijleveld (BZK) voelde daar niets voor. Zij zag de online dienstverlening van provincies en gemeenten als “hun eigen verantwoordelijkheid”. Twee jaar later (2011) werden andere overheden alsnog verplicht te voldoen aan de Webrichtlijnen.

Inmiddels zijn we bijna tien jaar verder en als het gaat om toegankelijkheid van overheidswebsites, is er best het nodige gebeurd. Zo is er een aantal wetten en verdragen opgesteld, met als doel om de toegankelijkheid van websites te optimaliseren.

Politieke aandacht

Bij het tot stand komen van de Europese webtoegankelijkheidsrichtlijn in 2016 heeft Nederland een rol gespeeld. Zo waren Nederlandse toegankelijkheidsexperts tussen 2013 en 2015 betrokken bij een onderzoek van de European Internet Inclusion Initiative, een project dat input leverde voor de nieuwe EU-richtlijn voor de toegankelijkheid van websites en mobiele applicaties van overheidsinstanties. Dat Nederland nauw betrokken was bij die richtlijn uit 2016, is niet vreemd. Al sinds 2006 is digitale toegankelijkheid in Nederland een onderwerp dat regelmatig ter sprake komt in de Eerste en Tweede Kamer. Die politieke aandacht heeft ervoor gezorgd dat veel overheden serieus werk maakten van toegankelijkheid, maar maakte ook duidelijk dat een relatief groot aantal organisaties moeite had met het ‘alles-of-niets’-principe dat aan digitale toegankelijkheid hing. Je website was pas dán toegankelijk als je voldeed aan álle toegankelijkheidseisen. Het beleidsmatig eisen van normconformiteit – het volledig aan de eisen voldoen – bleek een probleem dat succes in de weg stond. Nederland heeft zich voorafgaand aan de totstandkoming van de richtlijn in 2016 dan ook ingespannen om de ‘alles-of-niets’-valkuil te voorkomen. Formeel kan een website weliswaar nog niet voldoen aan alle eisen, maar tegelijkertijd kunnen veel toegankelijkheidsbarrières al wel zijn weggenomen. De inspanning van Nederland had resultaat en heeft ertoe geleid dat overheden niet alleen de toegankelijkheidsnorm moeten toepassen, maar nu ook verantwoording moeten afleggen over hoe die norm is toegepast.

Harde uitgangspunten

De EU-richtlijn uit 2016 legt aardig wat gewicht in de schaal. Sterker: het bepaalt waar Europese    overheidswebsites en mobiele applicaties (zoals apps) nu en in de toekomst aan moeten voldoen. Zo moeten alle overheidssites die na 23 september 2018 gebouwd zijn, voldoen aan die richtlijn (EN 301 549, WCAG 2.1.2). Na 23 september 2020 geldt dit voor alle websites van de overheid en na 23 juni 2021 ook voor door de overheid gebruikte mobiele applicaties. Nu die laatste twee deadlines naderen, krijgt de EU-richtlijn ook meer aandacht. Zo pakte de website Nu.nl begin 2020 groot uit met het nieuws dat Nederlandse gemeenten nog niet klaar waren voor de EU-toegankelijkheidsrichtlijn. Kamervragen van de leden Kerstens en Kuiken (beiden PvdA) volgden, maar volgens staatssecretaris Knops ligt Nederland op schema. De bewindsman schreef in zijn antwoord dat hij verwacht dat ‘overheden op 23 september aan de gestelde verplichting voldoen door het publiceren van verklaringen waarin ze laten zien hoever ze gevorderd zijn met het optimaliseren van de toegankelijkheid van hun websites. En welke concrete maatregelen ze hebben genomen om de toegankelijkheid verder te verbeteren’.

Digitale toegankelijkheid moet ingebed zijn in je organisatie. In Nederland doen we dat steeds beter

De gemeente Roermond hoeft zich in ieder geval niet meer druk te maken over de EU-richtlijn. Op 18 februari 2020 ontving de gemeente het waarmerk drempelvrij.nl, waarmee het voldoet aan Nederlandse én Europese richtlijnen. Volgens wethouder Marianne Smitsmans-Burhenne is digitale toegankelijkheid voor de Limburgse gemeente “zeer belangrijk.” Roermond heeft bijvoorbeeld een strategie vastgesteld voor haar website, waarin digitale toegankelijkheid één van de harde uitgangspunten is. “De regie op de website is centraal belegd om ook op de naleving van deze uitgangspunten toe te zien.”
Het hebben van zo’n strategie is volgens Eric Velleman, wetenschappelijk directeur van stichting Accessibility en gepromoveerd op het onderwerp digitale toegankelijkheid, één van de redenen waarom Nederland binnen de EU op dat gebied vooroploopt. “Organisatorische factoren spelen een cruciale rol in een succesvolle implementatie van die EU-richtlijnen. Digitale toegankelijkheid moet ingebed zijn in je organisatie. In Nederland doen we dat steeds beter. Veel andere EU-landen zijn zover nog niet.”

Natuurlijke momenten

Bij monde van woordvoerder Esther Verhoeff laat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) weten dat zij bij de invoering van de EU-richtlijn uit 2016 vooral uitgaat van “natuurlijke momenten in de besluitvorming”. “Gemeenten zijn niet financieel gecompenseerd. Bij het ‘Tijdelijk besluit digitale toegankelijkheid’ (een Algemene Maatregel van Bestuur die in een later stadium opgenomen wordt in de aanstaande Wet digitale overheid), is gekozen voor een ingroeimodel van implementatie van de richtlijn, waarbij globaal gezien eerst de websites en daarna de apps digitaal toegankelijk worden gemaakt. Er zijn lopende contracten met leveranciers, die niet opengebroken kunnen worden. Gemeenten hebben daarom de ruimte gekregen om bij de inkoop van nieuwe systemen digitale toegankelijkheid mee te nemen. Er kan door gemeenten worden begonnen met een inventarisatie van de websites en kanalen en de toegankelijkheid daarvan. Aan de hand daarvan kunnen de te nemen stappen worden bepaald waarna, gezien de gefaseerde invoering, op natuurlijke momenten in de besluitvorming over inkoop wordt aangehaakt.”

Volgens Verhoeff zullen gemeenten niet in één keer honderd procent voldoen aan de EU-richtlijn en is dat ook niet de verwachting van het Rijk. “Het gaat erom dat de positieve beweging naar digitale toegankelijkheid op zulke (natuurlijke) momenten plaatsvindt”, zo schetst Verhoef die aangeeft dat wat de VNG betreft digitale toegankelijkheid een proces is dat tijd nodig heeft. “En door de coronacrisis liggen prioriteiten bij gemeenten nu elders; bijvoorbeeld bij het faciliteren van regelingen voor ondernemers.”

Op dit moment van schrijven duurt het nog een paar maanden voordat op 23 september de verplichting digitale toegankelijkheid een nieuwe fase ingaat. De site van DigiToegankelijk (beheerd door Logius) heeft bekendgemaakt dat er ‘geen uitstel komt van die wettelijke verplichting’. Het naar achter schuiven van de ingangsdatum, zoals bijvoorbeeld wel gedaan is met de Omgevingswet, is wat betreft DigiToegankelijk ‘geen optie’. Dat betekent dat de komende tijd de druk op de ketel blijft zodat digitale toegankelijkheid straks ook écht voor iedere burger geldt.

Dit artikel staat ook in iBestuur magazine 35