Onderzoek: Meerderheid overheden stelt geen klimaatdoelen voor ICT
Er moeten belangrijke klimaatdoelen behaald worden, toch vergeten veel overheden daarbij hun eigen ICT onder de loep te nemen. Dat wordt duidelijk uit onderzoek van iBestuur en Business Insider. De overheid heeft steeds meer dataopslag en rekenkracht nodig, maar neemt lang niet altijd maatregelen. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen.
Uit een enquête van iBestuur en Business Insider onder 89 overheidsorganisaties waaraan zowel gemeenten, waterschappen, provincies, ministeries en uitvoeringsorganisaties deelnamen, wordt duidelijk dat driekwart van de overheidsorganisaties geen specifieke klimaatdoelen heeft opgesteld voor het eigen ICT-verbruik.
Om alle burgerzaken digitaal te regelen, bedienen overheden zich van uitdijende verzamelingen aan hard- en software, zoals servers, applicaties, besturingssystemen en softwareplatforms. Daarnaast neemt de datahonger van de overheid fors toe doordat publieke organisaties vaker met AI werken. De benodigde rekenkracht voor data-analyse en opslagruimte voor uitdijende datasets blijven groeien.
Gegevens inzichtelijk bij Rijksoverheid
Bij het Rijk zijn er inmiddels wél aandacht voor klimaatdoelen met ICT. Zo worden inmiddels gegevens over duurzaamheid op het Rijks ICT-dashboard gepubliceerd. Er wordt onder meer bijgehouden hoeveel mobiele toestellen (devices) er per ministerie zijn, hoe lang die devices meegaan en hoe veel onderdelen gerecycled kunnen worden. Ook wordt onderzocht op welke manieren de datacenters van het rijk beter kunnen worden ingericht, om energie te besparen.
Het Rijk probeert daarnaast ook haar medewerkers bewust te maken van hun digitale gedrag. “Het bespaart bijvoorbeeld CO2-uitstoot als je wekelijks overbodige e-mails verwijdert. Nog beter is het om virtueel samen te werken in een document met versiebeheer. Dan hoef je er niet meer over te mailen en verschillende versies op te slaan. Dat betekent minder opslagruimte en dus minder apparaten (hardware) in het datacenter. Hiermee besparen we weer in de aankoop.” Ook het thuiswerken kan duurzamer. Tijdens het ECP-Jaarfestival overhandigde de Nationale Coalitie Duurzame Digitalisering twee visiepapers aan PvdA-Kamerlid Barbara Kathmann, in het bijzijn van koning Willem Alexander. De hoop is dat de overheid nog meer met duurzame digitalisering aan de slag gaat.
Verschil tussen Rijksoverheid en lokale overheden
Bij lokale overheden staat het onderwerp nog niet zo goed op de kaart. De meerderheid hanteert verreweg het grootste deel geen klimaatdoelen voor ICT. De gemeente Amsterdam (18.000 medewerkers) geldt daarop als uitzondering, als een van de gemeenten die hier wel op stuurt. De hoofdstad hanteert onder meer een ‘actieplan Groene ICT‘, waarin de gemeente een duurzame sourcing-strategie – een inkoopstrategie – stelt te hanteren. Amsterdam stelt bovendien in te zetten op de reductie van energie en grondstoffen.
Steeds meer bestanden en mappen
Een digitaliserende overheid betekent ook dat de benodigde dataopslag van organisaties flink toeneemt. Niet alleen het aantal bestanden dat overheden bezitten, maar ook de grootte van die bestanden neemt toe, zo blijkt uit antwoorden van de overheden.
Slechts twee overheidsorganisaties geven aan dat hun dataopslag de afgelopen jaren gelijk is gebleven. De hoeveelheid AI-toepassingen bij de overheid stijgt explosief, variërend van chatbots tot slimme geluidsmeters en automatische beeldherkenning in de openbare ruimte. Experts vinden echter dat er onvoldoende aandacht is voor de gevolgen voor de toename van energieverbruik.
De gemeente Den Haag stelt dat haar dataopslag door zowel de groei van data als bewaarplichten jaarlijks met 10- tot 15 procent toeneemt. Er zijn ook organisaties die een percentage van 30- tot 40 procent noemen, zoals Waterschap Hunze en Aa. Gemeente Vaals spreekt van een toename van 2,7 terabyte in de afgelopen 4 jaar. Het CBS telt zo’n 50 terabyte aan gegroeide opslag.
Geen inzicht in wat er bij leveranciers gebeurt
Veel overheden blijken te zijn overgestapt naar zogeheten software-as-a-service-modellen, waarbij zij softwaresystemen voor een maandelijkse toelage van externe partijen huren. Velen hebben hierbij hun data gemigreerd naar de cloud, zo geven overheden aan.
Voor veel organisaties is het ook niet duidelijk of inzichtelijk in hoeverre hun dataopslag bij de leverancier is toegenomen. Slechts 14 van de 89 overheden geven aan dat zij de afgelopen jaren meer servers hebben gebruikt.
Dataopslag in toom houden
Ongeveer de helft van de organisaties neemt maatregelen om de benodigde dataopslag te beperken, uit het oogpunt van energieverbruik. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is daar één van. De organisatie, met zo’n 2.300 medewerkers, probeert sinds enkele jaren de hoeveelheid dataopslag in toom te houden.
DUO probeert zijn eigen maatwerkapplicaties zo min mogelijk rekenkracht te laten verbruiken, meldt een woordvoerder. De organisatie verschaft zichzelf daarover inzicht via dashboards. Ook stimuleert DUO haar ontwikkelteam om in hun werk zoveel mogelijk maatregelen te nemen die het energieverbruik van ICT van DUO terugdringen. “Daarnaast gaan we aan de slag met grootschalige opruimacties rondom e-mails, afdelingsschijven en wiki’s.”
Er zijn meer manieren: Gemeente Utrecht, met bijna 6.000 medewerkers, zet in op de deduplicatie van documenten, oftewel het verwijderen van dubbele kopieën van bestanden. Ook werkt de gemeente aan de compressie van documenten; het verkleinen van bestanden. Anderen noemen de migratie van bestanden naar de cloud als maatregel om minder data op te slaan.
Enkele organisaties, zoals de gemeenten Waalwijk en Wassenaar, geven aan dat de toenemende dataopslag ze geld kost. Niet het milieu, maar de portemonnee van de lokale overheden blijken een drijfveer om dataopslag te verminderen. Daarnaast speelt de archiefwet een rol als drijfveer. “De gemeente moet voldoen aan wetgeving rondom archivering,” aldus een woordvoerder van de gemeente Waalwijk. “Het betekent dat de gemeente actief gegevens opschoont en vernietigt.”
Mogelijkheden om duurzamer te werken
De rijksoverheid stelde in 2019 ICT-speerpunten op om de afgesproken klimaatdoelstellingen te halen. Deze gaan bijvoorbeeld over de inkoop van duurzame producten en diensten, het uitsluitend gebruikmaken van duurzame datacenters, het nastreven van klimaatneutraal werken en het zoveel mogelijk minimaliseren van de CO2-voetafdruk.
Er zijn verschillende maatregelen mogelijk om het ICT-gebruik te vergroenen, stellen organisaties op het gebied van duurzaamheid en ICT, waaronder stichting Stimular. Een bekend voorbeeld is de toepassing van zogeheten EEE-standaarden (Energy-Efficient Ethernet), waarbij een netwerk in een soort slaapmodus belandt als er weinig data worden verstuurd. Grofweg de helft van de overheidsorganisaties blijkt hiervan gebruik te maken.
Ook de open industriestandaard Advanced Configuration and Power Interface (ACPI) en gebruikmaken van gedeelde videokaarten of een output op het moederbord zorgen voor een besparing op stroomverbruik. Van beide opties maken zes van de tien overheidsbedrijven gebruik. Het is daarnaast raadzaam om gebruik te maken van energiezuinige LED- of LCD-monitoren en cloud computing, stellen duurzaamheidsorganisaties. Hier geven overheidsorganisaties meestal gehoor aan. In beide gevallen geeft zo’n negen op de tien overheden aan dit toe te passen.
Medewerkers verplichten om energie te besparen
Medewerkers verplichten om de opties van energiebesparing van hun besturingssystemen in te zetten, zoals experts aanraden, blijkt dan weer een brug te ver voor veel overheidsorganisaties. Slechts 32 van de 87 organisaties verplichten hun werknemers hiertoe. Verschillende organisaties geven aan dat dit “centraal afgedwongen” wordt.
Overheden stellen doorgaans zo’n 4 à 5 jaar te doen met computers. Gevraagd of zij maatregelen nemen om de levensduur van deze apparaten te verlengen, antwoorden acht op de tien organisaties bevestigend.
Het Ministerie van Buitenlandse Zaken wijst daarbij wel op een randvoorwaarde: het mag geen gevolgen hebben “voor de weerbaarheid van de digitale werkomgeving”. Apparaten moeten wel kunnen blijven voldoen aan de laatste beveiligingsupdates. Andere organisaties geven aan dat recycling vanwege veiligheidsmaatregelen niet altijd mogelijk is. Gemeenten waaronder Blaricum recyclen apparatuur niet, uit vrees dat er persoonsgegevens achterblijven.
Het langer gebruikmaken van apparatuur blijkt wel de heilige graal naar een duurzamere ICT-wereld te zijn, bleek in 2021 uit onderzoek van het Utrecht Sustainability Institute. Dat de nood aan de man is, bleek uit de resultaten van de studie: in 2021 dankten Nederlanders liefst 50 miljoen apparaten af. De ICT-sector dreigt daarmee een van de vervuilendste sectoren van het land te worden.
‘Onvoldoende bewustwording’
Volt-Tweede Kamerlid Marieke Koekkoek stelt “niet verbaasd” te zijn door de resultaten. “Het was me al wel duidelijk dat er nog niet voldoende bewustwording over dit thema is. Dat een digitale infrastructuur ook een klimaatimpact heeft, is onderbelicht. Ik vind het zorgelijk dat het nadenken hierover nu pas op gang komt, want de digitalisering is al lange tijd gaande. Het zal alleen nog maar belangrijk worden in ons leven. Door de komst van AI zullen we alleen nog maar meer energie verbruiken. “We moeten ervoor waken om van de digitale industrie geen vervuilende industrie te maken.”
De politica pleit dan ook voor “concrete actie”. “Het zou goed zijn om datacentra te verplichten om hun koelwater te recyclen. Ook een bewustwordingscampagne over dit thema zou goed zijn. Als we allemaal zouden nadenken over hoeveel e-mails we in onze mainbox hebben die allang weg kunnen, zou dat enorm helpen.”
Overheidsorganisaties hebben een voorbeeldfunctie voor het gehele bedrijfsleven. Zij zouden wat Koekkoek betreft dan ook het voortouw moeten nemen in het kritisch kijken naar hun dataopslag. “Bepaalde data moet je lang bewaren, maar er zijn ook veel data die je niet nodig hebt. Je zou dit onderdeel kunnen maken van je transparantieverplichting. Al die opgeslagen data, wat kost dat nu eigenlijk? Veel gemeenten laten al vrijwillig hun CO2-voetafdruk zien. ICT zou daar een onderdeel van kunnen zijn. Als je dat in kaart hebt, zou je wetgeving voor kunnen stellen waarin staat hoe lang je je data vanuit klimaatoogpunt mag bewaren.”
Duurzaamheidseisen nauwelijks genoemd
Bernard van Gastel, universitair docent Duurzame Digitalisering bij het informatica instituut aan de Radboud Universiteit, stelt dat de overheid meer kan doen om klimaatdoelen op te stellen op het gebied van ICT. Er is volgens hem te weinig grip op ICT en het energieverbruik ervan. “Het is tijd om software onder de loep te nemen. De prikkels om te verduurzamen bij softwareleveranciers zijn er niet, of te zwak. Duurzaamheidseisen staan bijvoorbeeld niet tot nauwelijks genoemd in software aanbestedingen en worden niet zwaar meegewogen. Door deze eisen op te nemen in aanbestedingen kan er druk opgevoerd worden om te verduurzamen.”
Ook moeten softwaredevelopers beter gefaciliteerd worden. “Het ontbreekt software-ontwikkelaars vaak aan meetgegevens en energiemonitoring. De komende jaren worden een uitdaging: het verbruik van ICT stijgt, en er zijn nog niet genoeg duurzame energiebronnen om dit op te vangen.”
Wat zonde van de energie! Wat onverstandig ook in een economie die volstrekt afhankelijk is van datacentra. Het is een veel groter probleem dat er binnen de overheid nog steeds wordt gedacht in vloeroppervlak in datacentra, dan in het integraal vaststellen van een Staatsbreed Data Governance Framework, waardoor je af kunt komen van alle dubbelingen in dataopslag die de footprint onnodig vergroot. Als er één sector is die milieubewust is, is het de wereld van de datacentra wel.
Datacentra hebben allang maatregelen genomen om energie-efficiëntie te verbeteren en de ecologische voetafdruk te verkleinen. Veel datacentra zijn overgeschakeld op of maken gedeeltelijk gebruik van hernieuwbare energiebronnen, zoals zonne-energie, windenergie en waterkracht. Ze gebruiken systemen die de uitgestraalde warmte van servers hergebruiken voor het verwarmen van kantoorruimtes of het voorverwarmen van water voor andere industriële processen. CO2 wordt afgevoerd naar omliggende kassen. Free cooling technieken die gebruikmaken van natuurlijke koelbronnen zoals buitenlucht of grondwater verminderen de koelingsbehoeften. Juist server virtualisatie, waardoor meerdere virtuele servers op één fysieke server draaien, leidt tot minder hardware en daarmee een vermindering van het energieverbruik van serverhardware is al by design is ingesteld op minder energie verbruik voor dezelfde prestaties. (computers houden niet van hitte) Dit alles dan weer ondersteund door de implementatie van geavanceerde energiebeheersystemen die het energieverbruik in real-time monitoren en optimaliseren. Dan hebben we het nog niet over de moderne energie-efficiënte opslagtechnologieën, zoals solid-state drives (SSD’s) die minder energie verbruiken dan traditionele harde schijven en de modulaire datacentra, die kunnen groeien naargelang de behoefte, waardoor de initiële energie-investering en het voortdurend energieverbruik wordt geminimaliseerd.
Een beetje datacentrum lijkt tegenwoordig meer op een boekenkast voor containers, die zich gedragen als grote USB-sticks, die machine learning algoritmen gebruiken om koeling en energieverbruik in datacentra te optimaliseren. Als de Staat de milieukaart wil spelen, maak dan om die redenen (dus geldstromen) een helder beleid en raamwerk voor hoe data verzameld, beheerd en gebruikt zullen worden binnen de overheid. Implementeer systemen en processen om de kwaliteit en integriteit van data te garanderen, inclusief nauwkeurigheid, volledigheid en tijdigheid. Stimuleer cultuurverandering binnen de overheid, zodat besluitvorming gebaseerd is op data-analyse en -inzichten want dan kun je met minder mensen meer doen, in kortere tijd, tegen lagere energie footprint en bevorder edge-computing en de inzet van de Normalized Systems Theory voor optimale granulariteit. Edge computing eats cloud for breakfast en dat heeft aanzienlijke gevolgen voor de energievoetafdruk van de data-economie. Door gegevensverwerking dichter bij de bron van de data te brengen, kan edge computing de hoeveelheid data die over lange afstanden naar centrale datacentra moet worden verzonden, verminderen. Wat leidt tot minder energieverbruik in netwerkapparatuur en datacenters. Door de verwerking aan de rand van het netwerk uit te voeren, wordt de behoefte aan bandbreedte verminderd, wat resulteert in efficiënter energiegebruik binnen de netwerkinfrastructuur. Helemaal als we eindelijk het denken in frequentiebanden en infrastructuur loslaten voor Software Defined Anything (SDx), want dan help je de data sowieso om steeds de optimale route over de beschikbare modaliteiten te kiezen.
Edge computing kan de latentie verminderen doordat gegevens niet naar een centraal datacenter hoeven te worden gestuurd voor verwerking. Dit kan de algehele prestatie-efficiëntie verbeteren, wat indirect ook weer kan leiden tot energiebesparingen en aangezien edge computing apparaten vaak kleiner zijn en minder warmte genereren dan traditionele datacentra, kunnen de koelbehoeften en dus ook het energieverbruik verminderen. Zo kunnen edge devices gebruik maken van lokale, hernieuwbare energiebronnen, wat de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en de bijbehorende emissies nog verder kan verminderen. Zeker als je hierbij gebruik maakt van geavanceerde algoritmen en kunstmatige intelligentie voor het beheer van energieverbruik, wat weer helpt bij het optimaliseren van energie-efficiëntie van apparaten. Edge datacenters kunnen modulair worden uitgebreid, waardoor overcapaciteit en onnodig energieverbruik ook weer wordt voorkomen. Met minder data die terug moeten naar centrale datacentra, kunnen de totale CO2-emissies die gepaard gaan met dataoverdracht en -opslag worden verminderd. Bottom line: het zou doodzonde zijn om in een tijd dat onze overheden en economie in een vergrijzende samenleving alle zeilen bij moet zetten om bij te blijven in de wereldeconomie nog meer rem te zetten op een deeldossier door dino-denken.
Als we echt willen, pakken we door op een manier waar je ook wat aan hebt!