Overheidsinnovatie

Het is niet eenvoudig als overheid. De samenleving verandert razendsnel als gevolg van technologische innovaties, en iedereen verwacht dat de overheid daarmee gelijke tred houdt.

Bij ministeries, uitvoeringsorganisaties en gemeenten is dan ook veel aandacht voor het innoveren van de eigen organisatie. Vaak vertaalt die aandacht zich naar experimenten of proeftuinen. Innovatie inspireert bestuurders en beleidsmakers, omdat het vaak radicale vernieuwing belooft. Maar echte vernieuwing stokt al snel na de experimenten.

Hoewel Nederland één van de meest innovatieve digitale economieën ter wereld heeft, worstelt de overheid met de vraag hoe zichzelf te innoveren. Zo hebben we een AI-actieplan om de ontwikkeling van AI te stimuleren, maar tegelijkertijd willen we het algoritmegebruik van de overheid aan banden leggen. Innovatie is echter essentieel om als overheid de dienstverlening op orde te houden. De politiek-filosoof Edmund Burke zei al: ‘Een staat zonder de middelen tot verandering mist middelen om te blijven voortbestaan.’ Dat betekent niet dat het streven moet zijn om altijd een early adopter te zijn en voor de troepen uit te lopen. Noch moet de overheid zich willen vergelijken met de Ubers van deze wereld. Maar met de snelheid waarmee de wereld om ons heen verandert, wordt de noodzaak om als overheid sneller te kunnen volgen steeds groter.

Innovatie wordt echter nog te vaak gezien als luxeproduct. Binnen overheden maakt innovatie geen deel uit van het standaard takenpakket en vaak sneuvelt het bij de eerste economische of juridische tegenwind. Bovendien vinden we dat innovatie wel leuk moet blijven, terwijl echte innovatie juist schuurt. Het betekent afscheid nemen van de oude werkwijze en het nieuwe omarmen. Innovatie is meer dan experimenteren en goede ideeën. De maatschappelijke en economische waarde van innovatie blijft latent totdat de innovatie leidt tot echte blijvende vernieuwing.

Het realiseren van die vernieuwing moet de overheid niet zelf willen doen. Het vraagt een intensieve samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven, wetenschap en burgers. We moeten toewerken van publiek-private samenwerking naar een publiek-privaat ecosysteem. Van de hiërarchische proces-georiënteerde overheid naar een open, probleem-georiënteerde partner in de huidige samenleving. Binnen de overheid vraagt dit om meer samenwerking en af van het ‘Not Invented Here’-syndroom waar vaak nog aan wordt geleden.

Tegelijkertijd laat innovatie zich lastig sturen. Beleid kan innovatie hooguit stimuleren, maar alleen in een klimaat met de vrijheid om te experimenteren, te falen en door te pakken. De bestuurskundige Paul ’t Hart beschreef recent in de Volkskrant het huidige klimaat binnen veel ambtelijke torens: ‘De angst regeert, men is bang voor de buitenwereld, bang om fouten te maken.’ Het gevolg hiervan is dat nog te vaak bewust of onbewust wordt vastgehouden aan het comfort van de status quo. Er wordt op meerdere plekken veel geïnvesteerd in innovatie. Laten we ervoor zorgen dat die investeringen ook gaan renderen en leiden tot echte vernieuwing.

Christian Verhagen is senior adviseur bij Verdonck, Klooster & Associates en publiceert regelmatig over data en technologie in de publieke sector.