Overheidsinnovatie (deel 3): Een infrastructuur voor innovatie

Davied van Berlo en Henri Rauch schrijven een serie artikelen over overheidsinnovatie in Nederland. In het eerste deel toonden ze de meerwaarde en noodzaak van overheidsinnovatie aan: het waarom. In het tweede deel kwamen de methodieken aan de orde: het hoe. In dit derde en laatste deel komen ze tot een voorstel.

Investeren in innovatie

De crisis heeft in Europa hard toegeslagen, met nadelige effecten voor de investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Overheden moesten als eerste de broekriem aantrekken en niet zelden werd dat gevoeld bij onderzoeksinstellingen, contractonderzoek en investeringsprogramma’s. Daardoor zijn minder middelen beschikbaar voor fundamenteel onderzoek en innovaties die niet direct inzetbaar zijn.

Een gunstige uitzondering hierop is het programma Horizon 2020, dat dankzij de Europese Commissie midden in de crisisjaren het licht heeft gezien. Dit is het meest omvangrijke investeringsprogramma aller tijden: verspreid over de gehele EU wordt € 70 miljard gericht ingezet. De Commissie onderschrijft hiermee het belang van innovatie om tot vernieuwing te komen en economische groei te stimuleren.

Wat is er nodig?

Overheidsinnovatie (public sector innovation) is onderdeel van dat programma. Zoals we in een eerder blog al aangaven is de definitie van overheidsinnovatie echter niet zo scherp. Als we constateren dat organisaties zelf ook met vernieuwing bezig zijn, als we zien dat er veel innovaties uit de markt komen of vanuit onderzoeksinstellingen, wat ontbreekt er dan? Wat is er nog nodig voor een innovatie-infrastructuur? Wat moet er nog gebeuren?

Het aanleggen van een infrastructuur is niet de taak van één van de gebruikers, maar vraagt om een centrale, ondersteunende positie. Vandaar dat we pleiten voor de inrichting van een gezamenlijke voorziening, laten we het een innovatielab noemen Een innovatielab kan doen wat overheidsorganisaties niet alleen kunnen doen, als vliegwiel en als verbinder. Die infrastructuur vertoont nu nog enkele hiaten:

• Er is weinig uitwisseling tussen organisaties, waardoor dubbel werk wordt verricht en veel innovaties onbenut blijven. Overheidsinnovatie is versnipperd;
• Overheidsinnovatie is een vak apart. Nieuwe methodes die het resultaat van investeringen in innovatie kunnen vergroten worden niet snel genoeg toegepast;
• Door de crisis is innovatie bijna synoniem geworden met het vinden van nieuwe manieren van bezuinigen. Innovatie moet ook vooruit kijken en nieuwe waarde creëren;
• Fundamentele vernieuwing komt over het algemeen niet uit de eigen organisatie, maar van buiten. Voor de buitenwereld is de overheid echter nog steeds een bolwerk;
• We doen het goed, maar hoe goed doen we het? Wat is de stand van overheidsinnovatie in Nederland en hoe verhouden we ons tot andere landen?

Meerwaarde

De rol van het ‘innovatielab’ zal dan ook zijn om die hiaten in te vullen. Door dergelijke taken op te pakken kan het innovatielab meerwaarde bieden en versterken wat nu al gaande is. Hieronder de ontbrekende bouwstenen waarin een innovatielab kan voorzien:

1. Verbinden en verspreiden van innovaties
Het innovatielab kan dienen als hub voor het verbinden van mensen die werken aan overheidsinnovatie en voor het inzichtelijk maken en uitwisselen van innovaties en voorbeelden. Door verschillende partijen bij elkaar te brengen rond gemeenschappelijke thema’s kunnen krachten worden gebundeld, binnen de overheid, internationaal en met externe partners.

(“Think global, act local, small scale innovations are supported and networked for better up-scaling and diffusion.” EU Innovation Policy Workshop 2009)

2. Attenderen op relevante innovaties
Het innovatielab kan dienen als uitkijkpost voor vernieuwingen die relevant zijn voor overheden (trendwatching) en deze onder de aandacht brengen bij beslissers, beleidsmakers en uitvoerders. Een overheidsinnovatielab heeft kennis van de buitenwereld om vernieuwing binnen te halen en van overheidsorganisaties om ze geïmplementeerd te krijgen.

Gartner Top Predictions 2014:

• Smart machines will both enhance and threaten the ability of employees to do their jobs;
• 3D printing will create intellectual property rights risks as well as ethical dilemmas about human transplants;
• Digital business will open new opportunities for businesses to engage customers, employees and partners in a digitally enabled ecosystem;
• The Internet of Things will bridge the gap between people and computers in ways both subtle and gross.”

3. Versterken van het innovatieklimaat
Het innovatielab kan dienen als kenniscentrum voor overheidsinnovatie, waar kennis over nieuwe methodes worden verzameld en verspreid (proceskennis, innovatiekunde) en waarvandaan wordt gewerkt aan het vergroten van het innovatieve vermogen van de Nederlands overheid (promotie, bewustmaking).

“Innovation has top-down, horizontal and bottom-up dimensions.” Australian National Audit Office.

4. Aanspreekbaar en meetbaar maken
Het innovatielab kan dienen als aanspreekpunt voor overheidsinnovatie in Nederland, voor strategische afstemming en internationale contacten (bijvoorbeeld de Europese Commissie). Door het innovatieve vermogen van Nederlandse overheidsorganisaties in kaart te brengen kan de sturing worden versterkt en kan worden bijgedragen aan Europese benchmarks (EPSIS).

Europese prijzen voor overheidsinnovatie:

• European Public Sector Award (EPSA)
• Prize for Innovation in Public Administration (PIPA)

5. Innovatie toepassen op maatschappelijke problemen
Het innovatielab kan dienen om proactief op zoek te gaan naar maatschappelijke uitdagingen of knelpunten waarbij via innovatiemethodieken oplossingen of kostenbesparingen kunnen worden gevonden (zoals MindLab en het Nudge Team, zie deel 2). Ook kan het lab een platform zijn om kansrijke initiatieven (startups) te versterken en ingang te laten vinden.

“Labs are a flexible way to put a team together with the intention to solve a problem.” EU Innovation Policy Workshop 2009.

Drie scenario’s: welke kies jij?

Door deze bouwstenen op te pakken kan een innovatielab meerwaarde bieden en bijdragen aan de innovatie-infrastructuur van de Nederlandse overheid. Ook binnen een infrastructurele voorziening als een innovatielab zijn er echter verschillende smaken en kleuren denkbaar. Daarom presenteren we drie scenario’s voor het innovatielab. Welke acht jij het meest kansrijk?

1. Een “shared service innovatie” die streeft naar een betere uitwisseling van innovatie tussen overheidsorganisaties, het voorkomen van dubbel werk en een ‘taartpuntenmodel’ waarbij specifieke organisaties samenwerken op thema’s. Daarbij gaat het om open innovatie, dus het delen van uitkomsten, ook met de buitenwereld, zodat innovaties op elkaar voort kunnen bouwen.

Kans: De hervormingsagenda Rijk vraagt om oplossingen om slimmer en goedkoper te werken als overheid en een innovatielab kan bijdragen aan de doelen en projecten uit dat programma.

2. Een “government valley” waarbij de overheid wordt gezien als economische sector. De overheid maakt een belangrijk deel uit van de Nederlandse economie en vertegenwoordigt daarmee een grote markt. Tegelijkertijd vinden start ups en innovatieve bedrijven maar moeilijk een ingang voor hun oplossingen. Door vraag en aanbod beter te verbinden worden zowel innovatie als bedrijvigheid gestimuleerd.

Kans: innovatie wordt in het beleid van EZ en de EU gezien als stimulator van economische groei en de overheid kan daarbij optreden als interessante launching customer.

3. Een “hybride lab” dat zich richt op maatschappelijke uitdagingen en thema’s. In samenwerking met bestaande maatschappelijke initiatieven en de in het kader van de decentralisaties ontstane living labs kunnen partijen bij elkaar worden gebracht om tot oplossingen te komen. Overheden kunnen daardoor aansluiting vinden met kennis en energie in de samenleving en sociale innovatie kan worden verbonden met partners binnen de overheid.

Kans: Kennisland werkt samen met VNG en BZK aan de oprichting van een sociaal lab en is op zoek naar een tegenhanger binnen de overheid om de juiste overheidspartners te vinden.

Conclusie

De Nederlandse overheid is voortdurend op zoek naar vernieuwing en verbetering. Geen gebied of overheidsorganisatie kan er meer aan ontkomen: beleid en uitvoering, handhaving en bedrijfsvoering, processen en dienstverlening, overal worden grote en kleine stappen gezet om bij te tijd te blijven, nieuwe mogelijkheden te benutten en aan te blijven sluiten bij verwachtingen uit de samenleving.

Al die ontwikkelingen staan niet los van elkaar. Innovaties kunnen elkaar versterken. Fundamentele vernieuwing vraagt om samenhang en dus samenwerking, zowel binnen de overheid als bij maatschappelijke vraagstukken. Vandaar dat een infrastructuur van innovatie nodig is. In deze blog hebben we proberen te beschrijven wat er nog ontbreekt aan die infrastructuur en hoe die ingevuld kan worden.

We zijn tot drie scenario’s gekomen waar een innovatielab meerwaarde kan hebben. Welke vind jij het meest kansrijk? We horen graag je reactie!