Panelgesprek: ‘Betrouwbaarheid en transparantie van data cruciaal’

Dagvoorzitter Jan van Ginkel in gesprek met (v.l.n.r.) directeur Digitale Overheid Mark Vermeer (ministerie van BZK), gedeputeerde Mirjam Wulfse (provincie Groningen), Henk Mensink, (gemeentesecretaris Oss), dijkgraaf Luzette Kroon van Wetterskip Fryslân en Tweede-Kamerlid Queeny Rajkowski (VVD) op scherm.

Het panelgesprek, waarin alle vier de overheidslagen zijn vertegenwoordigd, staat in het teken van data. De vraagt dringt zich op, een van de stellingen die het publiek kort voor de paneldiscussie kreeg voorgeworpen, of er niet meer dan voldoende data beschikbaar zijn en het verzamelen ervan niet beter een halt kan worden toegeroepen? Ja, zeggen twee deelnemers in de zaal, want er zijn nog veel data die niet optimaal worden benut. “Veel mogelijkheden laten we zo liggen.” Kan wel zo zijn, reageert Kroon in het panelgesprek, maar de waterschappen zijn eraan gehouden duizenden stoffen in het oppervlaktewater te meten om de kwaliteit te bewaken, neem het beruchte PFAS. “Dus we zullen altijd blijven meten. De betrouwbaarheid van data moet bovendien buiten twijfel zijn, dus validatie is erg belangrijk, want je wilt alle discussie hierover vermijden.”

Transparantie van data is voor de overheid cruciaal, stelt Vermeer, met name in de huidige tijd waarin van verminderd vertrouwen in de overheid sprake is. “Laat zien hoe je als overheid tot bepaalde conclusies komt”, zegt de directeur Digitale Overheid bij BZK. Rommel, die als gedeputeerde stikstof in portefeuille heeft, kan daarover meepraten. Voor het AERIUS-systeem om stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden te berekenen, is onder agrariërs weinig draagvlak. “We moeten meer uitleg geven over wat dit systeem inhoudt, al denk ik dat het een toer is om de strekking van dit soort rekenmodellen te vertalen naar de mensen die het moeten gebruiken en op wie het impact heeft.” Ze waarschuwt ervoor wetenschappelijke rekenmodellen niet voor beleidsdoelen in te zetten.

Spanningsveld met privacy

Wulfse stelt dat overheden vooral goed moeten overwegen welke data ze specifiek nodig hebben om hun doelen te bereiken. Aan de voorkant is de definitie van een veel beter begrippenkader gewenst. “Data die niet bijdragen aan het realiseren van de opgaven, zou je eruit moeten filteren, bijvoorbeeld persoonsgegevens, zodat via de data niet te achterhalen is om wie het gaat. Er zal echter altijd een spanningsveld blijven met privacy.”

Opschoning van data nodig

In de Tweede Kamer ligt de focus op de schaduwkant van de inzet van AI en biasvrije data. Neem de twee jaar oude motie-Marijnissen-Klaver die bij het kabinet aandringt op het opschonen van vervuilde data en niet langer discriminatoire risicomodellen met indicatoren als nationaliteit en etniciteit te gebruiken. Volgens VVD-politica Rajkowski geldt voor elke overheidslaag dat ze in haar contacten met burgers, dus ook als ze daar een AI-chatbot voor inzet, privacy een issue is, laat ze weten via een videoverbinding vanuit het Tweede Kamer-gebouw in Den Haag. Ook provincies moeten zich daar bewust van zijn.

Data zijn in hoge mate een publiek goed, geeft Vermeer aan. “Het is een overheidstaak te zorgen voor de komst van dataplatforms, waar data niet alleen voor overheidstaken worden gedeeld maar voor al het maatschappelijk verkeer in het algemeen, zodat iedereen met data aan de slag kan gaan.” Het open stellen van data heeft een aantrekkelijke kant, vult dijkgraaf Kroon aan. “Slimme mensen van buiten kunnen dan in jouw data weer nieuwe ontwikkelingen zien waar jij als overheid geen tijd of aandacht voor had. Data zijn een middel om een doel te bereiken, namelijk een veilige en schone samenleving voor onze inwoners.”

Gemeentesecretaris Mensink geeft aan dat het Rijk meer de regie zou moeten voeren op het ontsluiten van data tussen de verschillende overheidslagen. “Laten we daarin investeren in plaats van nieuwe silo’s te bouwen en ingewikkelde koppelingen tussen systemen te bedenken. Gemeenten zijn bereid een stukje autonomie op te geven. Ik denk dat het helpt als het Rijk doorzettingsmacht toont. Dat is niet fijn voor gemeenten, maar ik denk dat het nodig is.” Vermeer vindt de roep om regie vanuit het Rijk begrijpelijk: “Het Huis van Thorbecke is niet bedacht om de interbestuurlijke datastrategie te verbieden.”

Interbestuurlijke samenwerking

Illustratief voor de interbestuurlijke samenwerking op data, weet gedeputeerde Rommel, is de Nationale Databank Flora en Fauna. Deze databank was in beheer bij een stichting, maar is door provincies en Rijk ondergebracht bij BIJ12, de uitvoeringsorganisatie van de gezamenlijke provincies voor leefomgevingstaken. Bestaande gegevensverzamelingen, die nuttig zijn voor het opstellen van natuurbeleid en het plannen van ruimtelijke ontwikkelingen, zijn centraal beschikbaar. “Provincies en Rijk hebben hier samen in opgetrokken.”