Reiziger in de kou

Was deze week weer bal in en rond de Tweede Kamer bij de presentatie van het Fyra-rapport. Als je het zo allemaal leest dan is er inderdaad sprake van bestuurlijk onvermogen: hoe weten we het toch zo voor elkaar te krijgen? Zeker als je de relatie tussen de investering (€10,8 miljard – toch zo’n slordige €650 per landgenoot) en de uiteindelijke outcome bekijkt. Inderdaad: de reiziger staat letterlijk in de kou!

Tsja. Terechte vraag wie daarvoor nou verantwoordelijk was. De parlementaire onderzoekscommissie gaf een glashelder antwoord: ‘Het komt allemaal door die fundamentele weeffout die rond de eeuwwisseling is ontstaan. Na de verzelfstandiging van NS in 1996 moest het spoorbedrijf zich ontwikkelen tot een onderneming met een winstoogmerk. Tegelijkertijd bleef het bedrijf volledig in handen van de overheid en moest het voldoen aan de door de politiek geformuleerde beleid. Die spagaat bestaat nog steeds.’ Klinkt dus als systeemfout. Logisch dus dat de commissie dan ook adviseert om nou eens eindelijk een keuze te maken. Kreeg wel een beetje een déjà vu gevoel en moest denken aan de pakkende uitspraak van Joris Luyendijk: ‘Ook zonder slechte mensen kun je een slecht systeem laten draaien’.

Volgens goeroe Ben Tiggelaar is er in dit dossier ook nog iets anders aan de hand: het ontbreken van het fenomeen ‘netwerkleiderschap’. In zijn beleving wordt de huidige wereldeconomie gekenmerkt door complexe, steeds flexibelere samenwerkingsverbanden. Daarom dat het zo essentieel is dat leidinggevenden zich ontwikkelen tot netwerkleiders: mensen die begrijpen hoe je teams en organisaties – met uiteenlopende taken en belangen – tóch goed laat samenwerken. Wat Tiggelaar terecht opmerkt is dat uit de verhoren van de enquête pijnlijk duidelijk werd dat het gros van de sleutelpersonen (het ministerie, de inspectie, de Kamer, de NS, de Belgen, de Italianen) keurig heeft geacteerd binnen het eigen speelveld. Waarmee iedereen zich concentreerde op zijn eigen deeltaak en dito eigen belang: de staat aan het geld, de NS aan de machtspositie op het spoor, etc. Van een hoger gemeenschappelijk doel in termen van mobiliteit was blijkbaar geen sprake. Met de schrijnende constatering dat géén van de partijen in staat was om dat verstikkende patroon te doorbreken …
Shocking, zeker omdat ’t niet voor het eerst gebeurt. Waarmee het vraagstuk in feite nog pittiger wordt. Onderstreept dus om te leren van deze casus en als de wiedeweerga aan de bak te gaan met het uitwerken van dat wenkende perspectief: wat er staat als het af is. Uiteraard in termen van waardecreatie voor burger of ondernemer (‘wat merkt de burger of ondernemer?’). Maar ook een aantal andere bekende spelregels zoals:

• Zet het gemeenschappelijk doel centraal: redeneer vanuit het maatschappelijke vraagstuk, niet vanuit instituties (‘we have to organize government around problems, not problems around the government’).
• Start with the end in mind: redeneer van daaruit terug wat er dan allemaal moet gebeuren – om zo ook zicht te krijgen op het kritische pad.
• Stuur op eigen verantwoordelijkheid: ieder pakt z’n rol en verantwoordelijkheid, levert z’n share. Uiteraard met nadrukkelijke rol voor de koppelvlakken tussen de afzonderlijke disciplines met oog op de onderlinge samenhang.
• Werk Confucius proof: zo min mogelijk papier, zo veel mogelijk ‘show it’.
• Bouw een brug en loop er tegelijkertijd al overheen: een ‘see-feel-change’ benadering, met een aanzienlijk kortere time to market – waarin ook voldoende ruimte is voor experimenten.

Klinkt als oude wijn in oude – of wellicht nieuwe – zakken. Maar wél proven technology. Die bewezen succesvol is. Want interessant is de vraag hoe de ‘BV Nederland’ er nu voor had gestaan qua concurrentieprofiel als de Fyra wél een daverend succes was geworden. Niet alleen in termen van mobiliteit en reizigersgemak, maar vooral in de waardecreatie die dat dan weer had opgeleverd … Juist dat had ik wel een interessante toevoeging gevonden aan dat Fyra-eindrapport.