‘Richten op geluk kan leiden tot een andere bestuurs- en leefcultuur’

Hoe krijg je voor hetzelfde geld het meeste geluk? Als zuinige Nederlandse belastingbetaler zou ons dat moeten aanspreken.

Vraag honderd mensen naar een definitie van geluk en grote kans dat je evenzovele verschillende antwoorden krijgt. Geluk is moeilijk grijpbaar. Dat vindt ook Akshaya de Groot. In 1984 studeerde hij af als onderwijssocioloog en sindsdien bekleedde hij een flink aantal uiteenlopende functies. In het onderwijs, maar ook in de journalistiek en de communicatie. Een universitaire zoektocht naar morele vooruitgang bracht hem op het spoor van het onderwerp geluk en sinds die tijd houdt het thema hem (als ‘geluksdoctorandus’) vrijwel continu bezig. Hij is niet de enige.

In de afgelopen vijftig jaar is er wereldwijd vanuit een flink aantal invalshoeken onderzoek gedaan naar het thema geluk. Bijvoorbeeld vanuit de economie, psychologie en de sociologie. Een gesprek met Ruut Veenhoven, emeritus hoogleraar ‘sociale condities voor menselijk geluk’, leidde er toe dat De Groot vanuit de Erasmus Happiness Economics Research Organisation (EHERO) een opleiding voor politici en ambtenaren ontwikkelde over geluk als leidraad voor overheidsbeleid (‘Sturen op geluk in het publieke domein’). Het leidde er ook toe dat hij, samen met adviseur Marjo Gruisen, zich verdiepte in de meet- en stuurbaarheid van ‘geluksgegevens’ op lokaal niveau.

Het moeilijke met geluk is dat het lastig te duiden is. Dat erkent ook Akshaya de Groot. “Het grappige met geluk is dat wij zelden precies weten wat het is. Toch hebben we het regelmatig met elkaar over geluk, dus wij denken dat er iets is dat we begrijpen. Anders kunnen we niet hetzelfde woord gebruiken. Als je daar goed naar kijkt, zie je dat het woord geluk door de bank genomen op twee manieren wordt gebruikt. Op de ene manier gebruiken wij het voor alles wat leuk is, wat ons diep raakt, maar dat ook weer snel weer voorbijgaat. Als je kijkt waar geluk echt zoveel waarde heeft, dan kan het alleen maar zijn dat het iets is dat van langere duur is en wat een zekere stabiliteit heeft. Deze tweede uitleg van geluk, dat is het geluk waar het mij om gaat. Dat wat de wetenschap onderzoekt en wat je ook zou moeten meten. Dat is iets wat binnenin zit. Het is iets psychisch. Het is meer dan het doorsnee fijne gevoel van een lekker kopje koffie of andere dingen.”

Burgerpeiling

Op lokaal niveau komt het thema geluk onder meer om de hoek kijken als je wilt meten welke invloed het gemeentebeleid heeft op het leven van de burger. In zekere zin wordt dat tot nu toe gedaan met behulp van de Burgerpeiling, een instrument van KING dat onderzoek doet naar de behoeften en betrokkenheid van burgers. De Groot heeft gekeken naar de uitkomsten daarvan op Waarstaatjegemeente.nl. “Die website kent een groot aantal vragen over verschillende thema’s. Wat je graag wilt is een soort samenvattend beeld waaruit blijkt dat je als gemeente vooruitgaat. Geluk is daarvoor eigenlijk de beste indicator. Voor Marjo en mij was het ontbreken van die indicator in de Burgerpeiling reden om contact op te nemen met Mark Gremmen, die bij KING betrokken is bij die Burgerpeiling. Hij zag de meerwaarde in van het thema geluk en kon het zien als iets wat voortbouwt op dat waarmee zij al bezig waren en wat veel meer diepgang geeft.”

Meerwaarde van geluk

Wat betreft Akshaya de Groot brengt geluk meerwaarde op een aantal terreinen. Ook op lokaal niveau. Zo kan geluk focus geven. “Een gemeente doet honderdduizend dingen en een groot deel daarvan is wettelijk voorgeschreven. Daar ontkom je niet aan. Daarnaast doen gemeenten dingen op eigen initiatief. Als je als gemeente besluit om het geluk van je inwoners te vergroten, dan kun je in beginsel alle beleidsvoorstellen op z’n minst checken aan de hand van de vraag: draagt dit voorstel bij aan het geluk van onze inwoners? Draagt bijvoorbeeld het organiseren van een feest bij aan geluk? Dat is weliswaar eenmalig, maar laten we dit het voordeel van de twijfel geven.”

Naast focus vindt De Groot transparantie een meerwaarde van geluk. Hij zou graag zien dat er een soort van ‘meetlat’ komt waar een gemeente haar beleid naast legt zodat het goed zichtbaar is voor haar inwoners, maar ook voor andere gemeenten. “Zo zou je uitgaven op verschillende beleidsterreinen naast elkaar kunnen leggen. Normaal gesproken kun je geld wat een gemeente aan onderwijs uitgeeft niet vergelijken met geld dat wordt uitgegeven aan ruimtelijke ordening. Het kan best zijn dat de ene sector drie keer zoveel geld krijgt als de andere, omdat dat historisch zo gegroeid is. Als je probeert het om te rekenen in geluk, dan kun je dat wat het gemeentebeleid door de jaren heen op het ene gebied aan geluk oplevert, gaan vergelijken met wat het oplevert op een ander gebied. Hoe krijg je voor hetzelfde geld het meeste geluk? Als zuinige Nederlandse belastingbetaler zou ons dat moeten aanspreken. Als we het hebben over meerwaarde van geluk, kunnen we ook denken aan het enthousiasmeren. Bij een groot aantal geluksprojecten zie je dat het mensen enthousiast maakt zich daarvoor in te zetten. Een andere meerwaarde is dat het streven naar geluk neutraal is ten opzichte van levensbeschouwing of politieke richting. Dat maakt dat mensen van verschillende richtingen elkaar relatief sneller kunnen vinden.”

Nieuwegein

Het richten op geluk kan ertoe bijdragen dat er stapsgewijs wordt geprobeerd om samen een andere bestuurscultuur en een andere leefcultuur te creëren. Bijvoorbeeld als het gaat om de politieke cultuur. “Een van de thema’s is dat gemeenten hun eigen houding ten opzichte van wijken of buurtbewoners kunnen veranderen en vorm kunnen geven volgens de geluksprincipes, waarbij gekeken wordt naar de positieve kanten, maar ook naar wat mensen zelf kunnen en willen bijdragen. Een goed voorbeeld daarvan is de gemeente Nieuwegein. Daar heeft wethouder Hans Adriani, samen met hoogleraar positieve psychologie Jan Walburg, een groot aantal partijen die direct of indirect met de zorg te maken hebben, bij elkaar gehaald. Die verschillende partijen zijn gevraagd wat zij daadwerkelijk doen om de mensen in de gemeente Nieuwegein gezond te houden. Ook is gevraagd wat zij beter zouden willen zien en wat zij nodig hebben om hun werk (nog) beter te doen. Vervolgens is er gekeken wat de gemeente aan beleid kan bieden. Dat is een andere benadering dan dat je vanuit de gemeente een plan schrijft en dat aan de raad voorlegt.”

Buitenland

Sinds een aantal maanden wordt er bij de Burgerpeiling ook gevraagd naar de mate van geluk van de inwoners. Akshaya de Groot vindt het nog te voorbarig om iets zinnigs over de uitkomsten te zeggen. Wel kent hij voorbeelden vanuit het buitenland, waar eenzelfde vraag is gesteld naar de mate van geluk. “Dat was in Bristol in Engeland en in Somerville in de Verenigde Staten. In Bristol hebben zij gekeken naar bijvoorbeeld de invloed van cultuur op geluk. Gebleken is dat cultuur waar je zelf aan meedoet, een veel grotere positieve invloed heeft op geluk dan op activiteiten waar je niet aan meedoet. Dat betekent dat het meedoen aan amateurtoneel meer waard zal zijn dan bijvoorbeeld het bijwonen van een opera. Voor een gemeentebestuur is dit soort kennis veel waard, maar dan is het wel zaak om geluk en de relaties met andere indicatoren eerst systematisch te gaan monitoren. Bijvoorbeeld door middel van de Burgerpeiling.”

Relevante links
Burgerpeiling
Waarstaatjegemeente.nl