Hoe verantwoord is de keus voor een ‘Rijks-cloud’ bezien in de context van de vele besparingen die de politiek op korte termijn binnen de overheid denkt te kunnen realiseren?
Net als de Amerikaanse regering heeft ook de Nederlandse sinds enige tijd een iStrategie voor de overheid op papier staan. Wat daarbij opvalt is dat beide landen kiezen voor een grootschalige toepassing van ‘cloud computing’ maar dat de Amerikanen bij hun ‘cloud first’-beleid nadrukkelijk inzetten op diensten uit de ‘public cloud’ terwijl Nederland opteert voor het bouwen van een eigen ‘Rijks-cloud’.
Even afgezien van de vraag of bij die laatste vorm nog wel van een echte ‘cloud’ sprake is, valt uit veiligheids- en privacy-overwegingen zeker iets voor die Nederlandse keuze te zeggen. Of dat ook geldt wanneer we die keuze beoordelen in het perspectief van de aanzienlijke overheidsbezuinigingen die het kabinet met de ‘Compacte Rijksdienst’ voor ogen staan, is een ander verhaal. Zo’n eigen ‘cloud’ betekent immers onvermijdelijk professionele IT-kennis, en dan bij voorkeur niet op uitzendbasis, in huis hebben en houden op management- en ‘handjes’-niveau voor de regievoering alsmede voor het onderhoud en beheer van zo’n systeem. De vraag dringt zich dan ook op hoe die keuze zich verhoudt met de inmiddels in gang gezette grootschalige bezuinigingen op het ambtenarenapparaat.
Een vraag die zich trouwens eenvoudig laat verbreden tot een meer algemene namelijk wat voor overheid, en dan niet alleen in kwantitatieve maar vooral ook kwalitatieve zin, dit kabinet nu eigenlijk voor ogen staat. Een die vooral nog uit van de markt overgenomen schoonmakers, cateraars, beveiligers en wat dies meer zij bestaat of een die in de pas met nieuwe digitale en andere ontwikkelingen zowel getalsmatig als vakinhoudelijk in staat is en blijft om burgers en bedrijven op een professionele wijze te bedienen. Het is met een kabinet dat niet schroomt haar eigen werknemers publiekelijk eerst en vooral als budgettaire ballast weg te zetten, niet eenvoudig om daar iets zinnigs over te zeggen.
Laten we hopen dat de recente perikelen rond de Belastingdienst geen indicatie vormen voor hetgeen markt en burgers op dat punt allemaal nog te wachten staat. Een dienst die decennia lang organisatorisch en vaktechnisch het trotse boegbeeld van de overheid mocht zijn, blijkt de afgelopen jaren in hoog tempo geslachtofferd aan de uitwassen van het ‘nieuwe management denken‘. Toen vervolgens werd besloten deze dienst naast haar reguliere inningstaken ook nog eens op te zadelen met de wezensvreemde taak van het uitbetalen van toeslagen, lagen de problemen voorspelbaar voor het oprapen. Voormalig staatssecretaris Weekers typeerde de Belastingdienst bij zijn gedwongen afscheid als het financiële fundament van ons land die een geloofwaardige leiding verdient en weinigen zullen dat oordeel durven bestrijden. Maar hoe kon het dan gebeuren dat zo’n belangrijke overheidsdienst in relatief korte tijd volledig van haar indrukwekkende voetstuk kon losraken? Het zijn vragen waarop de verantwoordelijken de antwoorden tot op dit moment schuldig zijn gebleven.
Dat brengt mij terug bij de vraag aan het begin van mijn verhaal. Hoe logisch, of beter misschien wel verantwoord, is de keus voor een ‘Rijks-cloud’ bezien in de context van de vele besparingen die de politiek op korte termijn binnen de overheid denkt te kunnen realiseren? ‘Mind you’, het gaat hier om een specifieke vorm van IT-dienstverlening die zal worden ingezet ten behoeve van belangrijke onderdelen van de informatiehuishouding van de overheid. Daar kunnen we met z’n allen, mocht er onverhoopt wat fout gaan, net als bij de inning van belastingen en de uitbetaling van toeslagen dus flink last van krijgen.
In de ‘geest van Weekers’, zou ik menen dat niet alleen de Belastingdienst maar de hele overheid een politieke en ambtelijke leiding verdient die haar werknemers serieus neemt. Een leiding die ambtenaren beoordeelt op hun werkelijke waarde nu en potentiële waarde voor de toekomst. Een leiding ook die op basis van beredeneerde visies, plannen ontwikkelt zoals dat van een Rijks-cloud. Want alleen dan kunnen die plannen het vereiste brede draagvlak en daarmee een serieuze kans van slagen krijgen.
Ruud Leether
