Slechts een klein deel van de publieke sector waaronder gemeenten heeft beleid opgesteld voor het gebruik van AI. Dat blijkt uit het AI-Trendonderzoek 2025 van Berenschot en Waag Futurelab. Minder dan 30% met vastgestelde afspraken voor AI-toepassing.
AI wordt momenteel vooral gebruikt bij communicatie, klantenservice en ondersteuning, gevolgd door onderzoek & innovatie en IT. Toepassing in strategische planning, financiën en juridische zaken is nog zeldzaam. Meer dan 90% van de respondenten verwacht echter dat AI-gebruik de komende jaren toeneemt, vooral op de afdelingen waar nu al ervaring is opgedaan.
De onderzoekers constateren dat richtlijnen ontbreken bij 43% van de organisaties. Zelfs waar beleid is opgesteld, ontbreekt vaak aandacht voor ethiek, samenwerking met AI-ontwikkelaars en betrokkenheid van de medezeggenschapsraad. Gemeenten zoals Amsterdam en Nijmegen hebben inmiddels visiestukken opgesteld, met de mens centraal en aandacht voor realistische verwachtingen.
Digitale veiligheid grootste uitdaging
Voor lokale overheden ligt er met AI een flinke opgave. Digitale veiligheid is met stip de grootste zorg (61%), gevolgd door het tekort aan technische kennis (46%) en het ontbreken van heldere richtlijnen (39%). Ook datakwaliteit, integratie in processen en AI-volwassenheid van de organisatie vragen om aandacht. Het Rijk biedt inmiddels meer ruimte voor generatieve AI in de ambtelijke praktijk, onder voorwaarden zoals verplichte risicoanalyses.
Het rapport benadrukt dat AI geen doel op zich mag zijn. Organisaties waaronder overheden doen er goed aan om een AI-visie en -beleid te ontwikkelen, kennis op te bouwen en multidisciplinair samen te werken. Zonder duidelijke kaders bestaat het risico op onbedoelde gevolgen, zoals afhankelijkheid van buitenlandse leveranciers of schending van privacyregels. De oproep van de onderzoekers: experimenteer verantwoord, borg ethiek en transparantie, en zorg dat de maatschappelijke meerwaarde voorop staat.
Overheid terughoudend
‘In het AI-Trendonderzoek constateren we dat publieke organisaties terughoudender zijn aangaande de toename van het gebruik van AI dan hun commerciële tegenhangers. Deze voorzichtigheid komt voort uit een combinatie van strikte regelgeving en organisatiecultuur. Overheden hebben terecht een zorgplicht, gezien de potentieel verstrekkende impact van hun AI-toepassingen op burgers. Een verantwoordelijkheid die overigens ook voor bedrijven geldt, maar bedrijven hebben te maken met minder strikte kaders.’ Internationaal ziet Berenschot echter overheidsorganisaties proactief kansen benutten, zoals de Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein, dat concrete besluiten nam voor het ontwikkelen van een ambtelijk taalmodel nam en doelgericht AI inzet voor interne processen.
Veelbelovende initiatieven
Berenschot ziet veelbelovende initiatieven, zoals de ontwikkeling van GPT-NL. ‘Als burgers vinden wij het goed dat de overheid voorzichtig is. Maar als professionals zien we ook dat organisaties achteropraken wanneer ze niet experimenteren met nieuwe technologie. Het Europese streven naar digitale soevereiniteit speelt hierbij ook een rol: de urgentie om AI-infrastructuur en datahuishouding binnen Europese kaders te brengen, wordt steeds hoger. Als vooruitstrevend land kan Nederland hierin niet ontbreken.’
Lees meer:
