Sneeuwbaleffect

Goed nieuws. Begin november schreef staatssecretaris Knops een paar schijnbaar triviale, maar belangrijke zinnetjes naar de Kamer.

De rubriek Digitaal verdwaald toont opzienbarende en frustrerende ervaringen in de digitale wereld. Zelf een ervaring gehad? Mail ons!

Een kernprobleem waarover ik schrijf in mijn boek De Digitale Kooi is een fenomeen dat ik het sneeuwbaleffect noem: Een wijziging in je gegevens leidt tot gevolgen bij organisaties waar je in het geheel geen contact mee hebt gehad. Dat komt omdat wijzigingen in je gegevens ook naar vele andere organisaties gaan. En die organisaties verbinden daar gevolgen aan in de vorm van het basisproduct van de overheid: een besluit.

Als er een fout is gemaakt door de burger, door de overheid of als iemand fraude heeft gepleegd, dan blijkt dit sneeuwbaleffect maar één kant op te gaan, net als echte sneeuwballen. De fout verspreidt zich als een olievlek, maar een correctie niet. Dat komt omdat herstel van de registratie niet leidt tot herstel van de gevolgen. De gevolgen die elke organisatie heeft verbonden aan de eerdere fout, moet je als burger bij al die organisaties zelf herstellen. En zo ontstaat een heel nieuw type administratieve lasten: de correctiewaterval. Eén groep van problemen waar je dit ziet is identiteitsfraude.

Een beroemd voorbeeld van identiteitsfraude is de zaak Romet. Steven Romet komt er in 1995 achter dat zijn rijbewijs niet meer in zijn portemonnee zit. Daar komt hij achter omdat zijn uitkering wordt stopgezet. “Iemand die het geld heeft om 200 auto’s in een maand te kopen, heeft geen uitkering nodig,” verklaart een medewerker bij de Sociale Dienst. Maar Steven had niet eens één auto.

Sociaal advocaat Huib Struyken dacht meteen: identiteitsfraude. En inderdaad: Steven kan zijn rijbewijs nergens meer vinden. Hij doet aangifte, maar dat helpt niet. Hij krijgt uiteindelijk 1737 auto’s op zijn naam. En de sneeuwbal begint te rollen richting wegenbelasting, apk-keuringen, boetes en gijzelingen. Al in de eerste weken na de aangifte ontvangt hij een golf van vensterenveloppen met acceptgiro’s. En pas in 2012, na zeventien jaar procederen, krijgt hij gelijk. Door de nalatige omgang met de rijbewijsregistratie kon deze fraude een disproportionele inbreuk op de privacy van Romet maken.

Nu schrijft Knops: “Mijnoverheid wordt de plek waar burgers een onjuist gegeven kunnen laten corrigeren; (…) De gevolgen van het gebruik van een onjuist gegeven moeten snel en voor de gehele keten kunnen worden hersteld.” Hulde.

Arjan Widlak is directeur en onderzoeker bij Stichting Kafkabrigade, een organisatie die onnodige bureaucratie opspoort en oplost. Arjan publiceert regelmatig over de impact van informatietechnologie op het openbaar bestuur.

Deze bijdrage is eerder (24 november 2018) geplaatst in Het Financieele Dagblad