Society 5.0: Naar een superslimme samenleving?

Society 5.0 verwijst naar de vierde industriële revolutie: Industry 4.0, waarin het gaat om de digitalisering van de productieprocessen. De volgende fase is om alle systemen met elkaar te verbinden en te laten communiceren Dit kan met technologieën als het Internet of Things, intelligente machines (robotisering), big data (analyse), cloud, kunstmatige intelligentie en immersive technology (VR, AR).
Society 5.0 gaat een stap verder door diezelfde technologieën in te zetten bij de aanpak van maatschappelijke vraagstukken met behoud van de menselijke maat: hoe kunnen we de kwaliteit van leven verhogen, onze ecologische voetafdruk verlagen, de economie duurzaam ontwikkelen en de samenleving weerbaar maken en houden? Hoe zorgen we ervoor dat de nadelen van de platformeconomie worden opgevangen? Dat burgers en bedrijven regie en eigenaarschap hebben over hun eigen data? Dat ethische afwegingen worden gemaakt bij het toepassen van nieuwe technologieën?

Veranderende rol van de overheid

In de superslimme samenleving verandert de rol van de overheid. De overheid krijgt een veel grotere rol in innovatie en het stimuleren van nieuwe oplossingen. Oplossingen die zich steeds meer in ecosystemen ontwikkelen. Bij die nieuwe rol hoort ook een nieuwe rolopvatting. De klassieke opdrachtgeversrol van de overheid is niet meer toereikend. Inwoners zijn niet langer alleen kiezer, belastingbetaler of klant die zich aan de regels heeft te houden, maar zijn in toenemende mate ook partner bij het vinden en cocreëren van nieuwe oplossingen. Tegelijkertijd kunnen veel inwoners niet zomaar mee in de tijd van snelle digitalisering: mensen op hogere leeftijd, laaggeletterden of mensen met een beperking kunnen minder makkelijk meekomen dan voorheen.
Society 5.0 gaat ook over dit soort vraagstukken: maatschappelijke participatie, inclusiviteit, behoud van democratie en publieke waarden. Waar de inwoners niet alleen consumenten zijn, maar ook prosumenten (consument en producent); denk aan nieuwe verdienmodellen voor zonnepanelen, verhuur van kamers, gereedschappen, het huis of de auto. Bij het vormgeven van Society 5.0 dient de menselijke maat dan ook centraal te staan.
Overheden zijn er niet langer louter voor inwoners, maar vooral ook met inwoners. Een nieuwe verstandhouding, die mede wordt gedreven door de al genoemde technologische ontwikkelingen. Ontwikkelingen die het fysieke domein verbinden met het digitale en als basis kunnen dienen voor nieuwe (publieke) diensten.

Coronacrisis als aanjager

Momenteel bevinden we ons in een ongekende crisis als gevolg van het coronavirus. De impact op mensen, economie en samenleving als geheel is enorm. Toch was de impact nog groter geweest als onze samenleving zich inmiddels niet had ontwikkeld van een zuiver fysieke samenleving tot een verknoopte samenleving. Binnen de kortste keren kon een groot deel van werkend Nederland thuis aan de slag, dankzij digitale platformen als MS Teams, Skype, Zoom, Mural en Deon. Onderwijs wordt massaal gegeven via videoverbindingen. Dankzij moderne chat apps zoals FB Messenger, Skype, WhatsApp en FaceTime lukt het om social distancing te veranderen in distant socializing.
Het mooie is dat al die bovengenoemde ontwikkelingen en initiatieven niet of nauwelijks hebben geleid tot overbelasting van de digitale infrastructuur. De cloud- en hostingproviders, de datacenters en talloze digitale dienstverleners zijn in staat gebleken om Nederland te ondersteunen in deze nieuwe realiteit. Dit geeft veel vertrouwen in de volwassenheid en veerkracht van de digitale samenleving.

Toepassing van nieuwe technologieën

Nederland heeft een goede uitgangspositie als het gaat om de inzet van nieuwe technologie bij de aanpak van maatschappelijke uitdagingen. We behoren tot een selecte groep landen die een hoge mate van digitalisering koppelt aan een grote gebruikersgroep. Nederland is koploper van landen met het grootste aandeel inwoners met meer dan basale digitale vaardigheden. In ons rapport Society 5.0: Naar een Superslimme Samenleving? gaan we in op een aantal toepassingen van technologieën in onze samenleving: nieuwe manieren van werken, sociale inclusie, toegankelijkheid van overheidsdiensten, duurzaamheid, security & privacy én hoe dat alles bij elkaar komt in smart cities.

Continue dialoog

Bij het toepassen van technologieën voor maatschappelijke vraagstukken hoort ook een continu (maatschappelijk) debat over de voor- en nadelen. Meer en meer gaat het daarbij om het behoud van de menselijke maat en publieke waarden zoals waardigheid, waarachtigheid, privacy, toegankelijkheid en transparantie. Algoritmes vormen een spiegel voor en van de mens. Onze impliciete vooroordelen worden door de gegevens die we aan (zelflerende) systemen aanbieden vertaald naar beslisbomen van deze systemen. Als we ons dit realiseren, biedt kunstmatige intelligentie een kans om boven onze eigen beperkingen uit te stijgen. Denk aan het betrekken van alle belangen tijdens het ontwikkelproces, aan het toetsen op de (Nederlandse) regelgeving, waarden en normen. De regels die we afspreken gaan onze Society 5.0 bepalen.
Wij geloven in een positieve toekomst waarbij door continue dialoog tussen burgers, wetenschap, bedrijven en politiek een superslimme samenleving kan ontstaan. En een samenleving waarin technologie onze waarden weerspiegelt. Met Society 5.0: Naar een Superslimme Samenleving? hopen we aan die dialoog een bijdrage te leveren.

Erik Hoorweg is verantwoordelijk voor de Publieke Sector binnen Capgemini Invent. Hij zoekt daarbij naar de verbinding tussen maatschappelijke vraagstukken en de waarde die nieuwe technologieën daarin kan toevoegen

Het rapport is te downloaden via: www.capgemini.com/nl-nl/bronnen/society-5-0-naar-een-superslimme-samenleving