Met spyware in de handen van zo’n beetje iedere nationale regering in de EU is de machtsbalans tussen Europese burgers en hun overheid drastisch uit het lood. Digitale macht was niet toevallig het centrale thema van mijn vorige column over spyware. Machtsdenken over privacy is een vereiste voor de fase waarin dit politieke onderwerp is beland.
Onze democratie bestaat uit meer dan verkiezingen. Verkiezingen geven weliswaar mandaat aan een machthebber, maar het zijn de tegenwerkende machten die de macht begrenzen. Zonder die grenzen heb je absolute macht en absolute macht doet af aan het democratische principe dat politici verantwoording afleggen aan de burger. Democratie is een heel complex van rechten, plichten, instellingen en wetten; van macht en tegenmacht. Absolute machthebbers leggen geen verantwoording af en dat brengt ons bij spyware. Het spyware-gebruik van waarschijnlijk alle EU-lidstaten heeft zich losgerukt van iedere politieke verantwoording of toezicht. Het is daarmee een vorm van absolute macht en dat mogen we niet tolereren.
Parlementair onderzoek heeft blootgelegd hoe gehecht geheime diensten en politieke machthebbers zijn aan de mogelijkheden die spyware geeft om vast te houden aan hun posities. Als Europees Parlement hebben we iedere keer nul op het rekest gekregen, wanneer we informatie vroegen aan nationale regeringen of aan de Europese Raad. De Europese Commissie wil het spywaremisbruik door nationale autoriteiten niet onderzoeken. Waarom niet? Omdat de Europese Commissie zich inmiddels ondergeschikt acht aan de EU-lidstaten en daarmee wegvalt als handhaver. Het zijn dappere journalisten die het gat vullen waar de democratische verantwoording hoort te zitten, door in de spyware-drek van hun overheden te wroeten. Ze moeten dat bekopen met bedreigingen, pesterijen en rechtszaken.
Dat spyware-misbruik voorpaginanieuws is, is het enige lichtpuntje. Een groeiend aantal mensen ziet privacy als een recht en als iets dat hen wél aangaat. Ze weten dat grote techbedrijven munt slaan uit gaten in onze privacy en daar is politiek op gehandeld. Zoals gezegd zitten we nu in een machtsfase. Spyware is meer dan een ‘simpele’ telefoontap. Je neemt iemands complete telefoon over. De mogelijkheid om dit soort tools te gebruiken heeft een chilling effect op de mensen die cruciaal zijn voor onze democratie. De mensen die tegenmacht vormen; van dappere aanklagers, tot onafhankelijke rechters en journalisten. Niet toevallig geliefde doelwitten van overheden die spyware misbruiken.
Privacy is een essentiële zaak voor onze democratie. Een zaak van macht en tegenmacht. De term ‘burger’ is een bewuste woordkeuze. We zijn in Europa burgers en geen onderdanen van onze regeringen. Spyware tast onze burgerrechten aan en maakt ons meer onderdaan. De nationale regeringen in Europa begrijpen dat ze hun macht kunnen vergroten met spyware-tools. Dat machtsdenken moeten we als burger ook onder de knie krijgen.
Sophie in ‘t Veld is lid van het Europees Parlement voor D66
Deze blog verscheen eerder als column in iBestuur Magazine #45 van januari 2023.
