Technologiereuzen versus Democratie
De blokkade van X in Brazilië en de arrestatie van de oprichter van Telegram hebben de afgelopen dagen veel aandacht gekregen. En terecht, want de uitkomst van deze rechtszaken gaat veel invloed hebben op de werking van sociale media en daarmee op de toekomst van onze democratie.
Hoe zit het? Het Braziliaanse hooggerechtshof heeft de toegang tot X geblokkeerd omdat het bedrijf geen juridische vertegenwoordiger in Brazilië heeft aangesteld. Dat moest omdat een rechter X had bevolen om een aantal accounts te verwijderen die de Braziliaanse wet overtreden. Musk weigerde een juridische vertegenwoordiger aan te wijzen om dit soort uitspraken uit te voeren.
In Frankrijk werd de CEO en oprichter van Telegram gearresteerd omdat Telegram vanwege een “bijna totale afwezigheid van reactie” op verzoeken van de Franse overheid om medewerking bij concrete verdenkingen van misdaden door gebruikers van Telegram.
Machtsconcentratie
Beide nieuwsfeiten werden in media en online veelal besproken als verhalen van censuur, het beperken van vrijheid van meningsuiting of van de mate waarin eigenaren van bedrijven verantwoordelijk zijn voor wat er op hun platforms gebeurt. Daarmee wordt de plank flink misgeslagen. Het gaat hier vooral om de macht van grote technologiebedrijven ten opzichte van democratische rechtstaten. Kunnen grote technologiebedrijven nog ter verantwoording worden geroepen door op democratische wijze tot stand gekomen wetgeving?
Beide zaken gaan niet over de geuite meningen op beide platforms die gecensureerd worden, maar om het totaal negeren van wetgeving over content die in beide democratische rechtsstaten als illegaal is aangemerkt. Of het nu gaat om CSAM (Child Sexual Abuse Material), desinformatie, haat zaaien of andere illegale content, bedrijven hebben de plicht om te voldoen aan de wet van het land waarin ze opereren.
Al decennialange dynamiek bestaat een gebrek aan regulering van ‘het internet’, of zoals Bill Clinton het zei: “regulating the internet is like nailing Yell-o to the wall”. Het zou onmogelijk zijn. Het gevolg is dat we nu zitten met een beperkt aantal grote technologiebedrijven, veelal monopolisten, die zowel een enorme marktmacht als grote politieke macht bezitten. Die macht misbruiken ze om hun economische positie te beschermen en, in het geval van X, zelfs om de politieke voorkeur van de CEO te bevorderen. Maar naast X zijn er talloze voorbeelden van machtige technologiebedrijven die denken niet aan de wetgeving van het land waarin ze opereren te hoeven voldoen. Dit gaat dus over macht.
Ook in het geval van Telegram is het logisch dat de Franse overheid Telegram vraagt zich aan de wet te houden en mee te werken met concrete verdenkingen. Tegelijkertijd moeten we in dit geval ook weer uitkijken dat overheden niet doorschieten en de basale rechten van mensen niet schenden door zaken als versleuteling van informatie (ons digitale briefgeheim) te ondermijnen.
Beperking van vrijheid van meningsuiting?
De neiging om deze nieuwsfeiten toch als zaken van censuur of beperking van vrijheid van meningsuiting te beschouwen is onterecht. Sander Schimmelpenninck muntte in zijn column al terecht de term ‘censuurschwalbe’.
Het opvallende is dat datgene waar mensen als Musk voor waarschuwen, namelijk dat een bepaalde politieke ideologie voorgetrokken of achtergesteld wordt, juist gebeurt op het platform van Musk. Hij waarschuwt voor het tot zwijgen brengen van conservatieve stemmen, terwijl hij zelf progressieve stemmen actief onderdrukt en conservatieve stemmen voortrekt.
X is daar overigens niet alleen in. Voor vrijwel alle sociale media geldt dat de informatie die je te zien krijgt niet op basis van objectieve journalistieke waarden tot stand komt, maar op basis van financiële overwegingen. Waar traditionele media onafhankelijke redacties hebben die losstaan van de financiële/advertentie-tak van het bedrijf is dat bij sociale media anders. De algoritmes die bepalen welke informatie getoond wordt zijn vooral gebaseerd op financiële overwegingen. Wat houdt jou het langst vast in de app zodat je zoveel mogelijk advertenties ziet en het platform zoveel mogelijk verdient? Dat is de afweging op basis waarvan de informatie die je ziet getoond wordt.
Hier ligt dus weldegelijk een uitdaging voor de politiek. Iedereen kan zien dat het de verkeerde kant op gaat in democratische samenlevingen over de hele wereld. Polarisatie neemt toe, politieke extremen winnen aan kracht, de mentale gezondheid van kinderen staat zwaar onder druk, complottheorieën tieren welig, medische kwakzalverij is populairder dan ooit. We lijken soms in totaal verschillende universums te leven. Verschillende werkelijkheden met verschillende feiten. Op deze manier slaapwandelen we richting het einde van de democratische rechtstaat zoals we die kennen. Maar niemand lijkt het door te hebben.
Terug naar kernwaarden
Sociale media hebben niet geleid tot vrije informatievoorziening, maar tot gekleurde informatievoorziening in de hand een paar machtige bedrijven. Een paar machtige individuen zelfs. Zo’n machtsconcentratie is niet gezond voor een democratische rechtsstaat. Dat moet en kan anders.
De oplossing ligt bij het terugkeren naar een aantal kernwaarden. Openheid in plaats van geslotenheid over gemaakte keuzes in de informatievoorziening. Concurrentie en machtsdeling in plaats van ‘winner-takes-all’ markten die leiden tot monopolisten en machtsconcentratie. Het creëren van publieke digitale ruimtes naast private digitale ruimtes om interacties tussen mensen op basis van publieke waarden (in plaats van economische waarden) te faciliteren.
Lees ook:
