Dat mensen en objecten in wereldwijde netwerken worden verbonden zal een nog onbekende werkelijkheid openbaren waarvan wij de consequenties nu niet kunnen overzien.
Volgens Philip Howard treden we een nieuw tijdperk binnen waarin: “wired and wireless devices will be everywhere, embedded in a range of everyday objects and therefore less visible”. Dit nieuwe tijdperk wordt door hem omschreven als het tijdperk van de Pax Technica1.
Het binnentreden van een nieuw tijdperk als gevolg van technologische ontwikkelingen is ook de ervaring van de Franse socioloog Jacques Ellul die in 1954 schrijft: “It might be said that technique is the translation into action of man’s concern to master things by means of reason, to account for what is subconscious, make quantitative what is qualitative, make clear and precise the outlines of nature, that take hold of chaos and put order into it”. Ellul noemde zijn nieuwe tijdperk de Technological Society. Het verschil tussen Ellul en Howard zijn de netwerken die enerzijds steeds meer mogelijk maken maar ons anderzijds ook steeds afhankelijker maken van het functioneren van deze netwerken.
Technological society
Voor Jacques Ellul2 was het midden vorige eeuw duidelijk dat zijn wereld aan het begin stond van een nieuwe orde. Een nieuwe orde die voortvloeit uit de Tweede Wereldoorlog en de nieuwe technologie die deze oorlog voortbrengt. Een duidelijke uiting van deze nieuwe technologie is bijvoorbeeld de eerste atoombom waarmee de mens in staat is zichzelf te vernietigen. De ontwikkeling van de technologie in die tijd brengt ons uiteindelijk op de maan, maakt de massaproductie en het gebruik van auto’s en vliegtuigen mogelijk en brengt de radio, televisie en telefoon als op zichzelf staande toepassingen in iedere huiskamer. Voor Ellul staat vast dat de technologische ontwikkelingen van zijn tijd een uitdaging gaan vormen voor “every country, an individual, or a system” (1954:84). De onontkoombaarheid van deze ontwikkeling maakt voor Ellul dat er een nieuwe verantwoordelijkheid voor de technologische samenleving ontstaat, namelijk om voortdurend bezig te zijn met het onderzoeken van zowel de negatieve als de positieve consequenties die uit de ontwikkeling van technologie voortkomen. Voor Ellul is er maar één instantie die in staat is deze technologische ontwikkeling te beïnvloeden, namelijk de Staat. Somber stelt hij hierover echter dat wanneer de staat probeert de ontwikkeling van technologie te beïnvloeden, de Staat tegelijkertijd een vorm van technologie wordt. Technologie als fenomeen zal zich naar zijn mening niet bezighouden met de vraag wat wel of niet een goede staatsvorm is, maar wel met de vraag of de staat de verdere ontwikkeling en verspreiding van technologie mogelijk maakt. Ellul is van mening dat de Staat daarmee tussen twee nieuwe werkelijkheden komt te staan, namelijk: “The state is no longer caught between political reality and moral theories and imperatives. It is caught between political reality and technical means. The problem is to find the state form most adequate to the application of the techniques the state has at its disposal” (2954:277/278). Voor Ellul staat het vast dat in de daarop volgende decennia technologie steeds belangrijker zal worden en onder invloed van de Staat zich nog sneller zal gaan ontwikkelen. De steeds inniger wordende verbinding tussen Staat en technologie maakt deze nieuwe combinatie de belangrijkste kracht in de ontwikkeling van de moderne wereld en Ellul stelt: “they buttress and reinforce each other in their aim to produce an apparently indestructible, total civilization” (1954:318).
Pax Technica
De laatste twee decennia worden gekenmerkt door de opkomst van het internet, de pc, de laptop en de smartphone. Met deze toepassingen raken mensen steeds meer verbonden in netwerken. Nu staan we aan de vooravond van een nieuwe fase in de technologische evolutie. Naast mensen worden ook steeds meer objecten in netwerken verbonden. Door de toenemende onderlinge verbondenheid worden wij in ons dagelijks leven en werk steeds afhankelijker van wereldwijde netwerken en vragen het beheer en de instandhouding van deze netwerken steeds meer om een globale politieke benadering. Naar de mening van Howard zijn wij met een dergelijke globale politieke benadering op weg naar wat hij noemt het tijdperk van de Pax Technica. Hij gebruikt deze pseudo Latijnse term om duidelijk te maken dat door de toenemende afhankelijkheid van netwerken en de steeds snellere verspreiding van aan het netwerk verbonden apparaten naar zijn mening een nieuwe fase van stabiliteit in de wereldpolitiek zal worden ingeluid. Deze nieuwe stabiliteit is volgens hem gebaseerd op een innige samenwerking tussen grote technologiebedrijven en Staten die in gezamenlijkheid een nieuwe wereldorde op basis van deze netwerken zullen gaan introduceren.
De door Howard gebruikte term Pax wordt historisch vaak gebruikt om aan te duiden welk land in een specifiek tijdperk kan worden gezien als leidend of op dat moment overheersend in de wereld. Zo kennen we in de geschiedenis onder andere een Pax Romana, een Pax Brittanica of in de huidige tijd een Pax Americana. De Pax Technica gaat naar zijn mening over de politieke machinaties tussen landen en grote hightech bedrijven, machinaties die noodzakelijk zijn om de stabiliteit en voorspelbaarheid van dergelijke wereldwijde netwerken gezamenlijk in stand te houden. Howard stelt dan ook: “The pax technica is a political, economic and cultural arrangement of institutions and networked devices in which government and industry are tightly bound in mutual defense pacts, design collaborations, standards setting, and data mining”.
Evolutie
Het internet zoals wij dat in Europa en de Verenigde Staten kennen, wordt nu al gebruikt om miljarden mobiele telefoons, computers, auto’s en andere apparaten met netwerken te verbinden. Deze netwerken zijn daarmee volgens Howard uitgegroeid tot een van de grootste informatie-infrastructuren die ooit door de mens is gecreëerd. Naar zijn mening kent dit Westers georiënteerde netwerk echter nu ook al vele rivalen en aanvallers. Gevechten met concurrerende netwerken zoals die van China of netwerken met concurrerende waarden en normen zoals die van Rusland, Saudi Arabië en andere autoritaire politieke regimes en culturen, zullen voor de komende jaren het politieke leven binnen de Pax Technica gaan bepalen. De concurrentie tussen netwerken en de noodzaak tot technische samenwerking met bedrijven zorgt er voor dat overheden steeds minder te zeggen zullen hebben over het beheer en de ontwikkeling van bijvoorbeeld het (industrial) Internet of Things. De ontwikkeling van dit (industrial) Internet of Things is volgens Howard eerder een evolutie dan een revolutie, wat ervoor zorgt dat de ontwikkeling van de Pax Technica eveneens een langzaam maar zekere evolutie zal zijn. Deze evolutionaire ontwikkeling vraagt echter wel om meer aandacht voor de langzaam maar zeker veranderende internationale verhoudingen en de rol van technologie daarin. Het lijkt er volgens Howard op dat de nieuwe fase in de technologische ontwikkeling: “seems to challenge our democratic values in some way. We sense threats to our privacy, and see greater potential for social control and political manipulation. But the Internet of Things will also provide greater opportunities for challenging power and building the institutions we want to build. What kind of new world order will emerge when, everyone, and everything, is connected.”
Questions concerning Technology
De vragen rondom technologie, zoals door Ellul en Howard gesteld, zijn, rekening houdend met hun tijd, op zichzelf niet zoveel anders. Het verschil zit voornamelijk in de evolutionaire stap die wij momenteel maken om mensen en objecten te verbinden in wereldwijde netwerken en hen zo in staat te stellen data en informatie onderling uit te wisselen en te delen. Door deze onderlinge verbindingen en de gedeelde data en informatie creëren wij mogelijkerwijs ook een nieuwe vorm van ‘revealing’ zoals Heidegger3 stelt: “Technology is a way of revealing. If we give heed to this, then another whole realm for the essence of technology will open itself up to us. It is the realms of revealing i.e. of truth”. We zullen langzaam maar zeker rekening moeten houden met het feit dat onderlinge verbondenheid een nog onbekende werkelijkheid zal openbaren waarvan wij de consequenties in het hier en nu niet kunnen overzien.
1 Howard P.N. (2015) Pax Technica. How the internet of things may set us free or lock us up. Yale University Press, ISBN 9780300199475
2 Ellul J. English translation 1964, original French edition 1954) The technological Society. New York, Vintage books
3 Heidegger M. (English Translation 1977) The Question Concerning Technology and other Essays. New York Harpers & Row ISBN 0061319694
Mooi beschouwend artikel.
Door netwerken verbonden, door IoT stabiliteit en vrede (Pax). Bijna te mooi om waar te zijn, we hebben het hier voornamelijk over de westerse wereld, waar de 60 miljoen vluchtelingen wereldwijd alleen maar van kunnen dromen. Of in het meest waarschijnlijke geval, geen weet van hebben. Een dak boven hun hoofd, warm water, elektriciteit en gezond eten. En bovenal, vrede, want ze zijn niet voor niks op de vlucht geslagen. Technologie kan zeker helpen, laten we die dan inzetten voor genoemde nieuwe wereldorde, waar daadwerkelijk iedereen profijt van kan hebben. Ook als je niet verbonden bent.