De kosten in het sociaal domein rijzen de pan uit. Een toenemend aantal gemeenten verkeert in de problemen door overschrijding van de zorgbegroting. Het kan allemaal veel efficiënterer, maar daarvoor is het wel nodig de focus te verleggen en meer in handen te leggen van de zorgvrager zelf. Digitalisering kan daarbij helpen.
Beeld: Sabine van Erp / Pixabay
Elk jaar worden we wel keer een keer opgeschrikt door een instituut dat waarschuwt dat de kosten van de zorg blijven stijgen. Dan worden er sombere woorden gesproken over een tijdbom onder ons besteedbaar inkomen en over bedreiging van de solidariteit. Vervolgens gaan we over tot de orde van de dag. Ook als de hoogte van de premies en van het eigen risico bekendgemaakt worden, is het elk jaar even onrustig en vervolgens kabbelt alles verder. Terwijl de premies ondertussen een groeiend probleem vormen voor de lage inkomens. En het zeer de vraag is of we blijvend 5700 euro en meer per persoon kunnen blijven uitgeven. Er moet echt wat gebeuren om de zorg betaalbaar te houden.
De decentralisatie van zorgtaken richting gemeenten was een poging om iets aan de kostenstijging te doen. Er werd op voorhand fors bezuinigd op de overgedragen budgetten met als argument dat de zorg op lokale schaal efficiënter georganiseerd kon worden. Gemeenten zagen hun begroting verdubbelen en sprongen gretig op die nieuwe mogelijkheden in. Vrijwel overal werd, zonder veel discussie over doelstelling, werkwijze of bewezen effectiviteit, een nieuw organisatorisch fenomeen in stelling gebracht: het wijkteam: een groep bestaande uit ambtenaren en zorgverleners die binnen een wijk de problemen aan de voorkant moest aanpakken. Verder kregen de inkopers het druk: overal werden nieuwe aanbestedingsconstructies uitgeprobeerd. Het gevolg was een snel uitdijend bureaucratisch apparaat. Dat je met minder geld niet hetzelfde of meer kun doen als tevoren, was een probleem dat door ‘de transformatie’; een radicaal andere organisatie van de zorg moest worden opgelost, zo werd gesteld. Maar niemand wist hoe dat moest en het draaiend houden van de overgedragen taken was al moeilijk genoeg.
Inmiddels zijn we een paar jaar verder en verkeert een toenemend aantal gemeenten in de problemen door overschrijding van de zorgbegroting. Duidelijk wordt dat de transformatie vooral een kwestie is van een efficiëntere organisatie van het zorgproces. Op dat vlak valt er nog veel te halen. Maar daarvoor is het nodig de focus te verleggen.
Onderwijs
In het verleden liep ik een tijd rond in het onderwijs. Met de beste bedoelingen werd daar de aandacht vooral gericht op de kinderen die het slechtst konden meekomen. Gevolg was dat de kinderen die meer in hun mars hadden niet alleen lagere resultaten dan mogelijk behaalden, maar zich ook verveelden en het lesproces begonnen te verstoren. Goede bedoelingen leverden zo uiteindelijk voor iedereen slechte resultaten op. De oplossing was eerst de beterpresteerders met uitdagende opdrachten aan het werk te zetten, waarna er tijd en aandacht resteerde voor de zwakkeren.
Iets soortgelijks is aan de orde in de zorg. De hele organisatie is ingericht op niet-redzamen. ‘De vraag achter de vraag achterhalen’ en 1 gezin, 1 plan, zijn nobele uitgangspunten, maar ze vereisen een hoop bureaucratie en ze leiden ertoe dat er nauwelijks aandacht is voor de ondersteuning van het overgrote deel van de bevolking dat prima in staat is zelf zorg te regelen.
Zelfredzaamheid was een term die veel gebezigd werd rond de decentralisaties. Laten we die als uitgangspunt nemen. Als we zorgen dat de redzamen zichzelf kunnen redden, resteert er meer tijd en geld voor de zwakkeren.
Digitalisering is bijna onlosmakelijk verbonden met redzaamheid. Dankzij internet kunnen we veel meer zelf regelen dan vroeger. Wat betreft de inzet van internet is er nog een wereld te winnen. Al was het maar omdat bijna alle gemeentelijke zorgprocessen nog op papier verlopen. Met de bijbehorende (overtik-)kosten, foutgevoeligheid, vertraging en frustratie van de gebruiker van dien. Intelligente, interactieve digitale formulieren, met vooringevulde gegevens, inspelend op de gegeven antwoorden, met actuele informatie over de geldende normen en detectie van fouten, leveren niet alleen kostenbesparingen op, maar sluiten ook beter aan bij de belevingswereld van de gemiddelde burger.
Zelf aan het roer
Op dit moment zoekt een generalist van het wijkteam, na een gesprek met de zorgvragende, een passende zorgverlener. Maar wat is erop tegen om de zorgvragende dat werk zelf te laten doen, zoals banken en verzekeringen dat allang hebben doorgevoerd? Laat de zorgvragende zelf de vraag formuleren en een passende zorgverlener kiezen. Versnel de afhandeling van aanvragen door standaard-beslissingen op standaard-gevallen die de (digitale) aanvrager, met de toekenning van een budget, per omgaande ontvangt. Met, uiteraard, de mogelijkheid bezwaar te maken als mensen het er niet mee eens is. En waarom laten we de zorgvrager niet zelf inkopen? Bespaart fors op aanbestedingsprocedures. Ervaringen met het PGB tonen aan dat zelf ingekochte hulp in de regel goedkoper en beter passend is dan de officieel geregelde zorg.
Zo
• kan het gros van de aanvragers snel geholpen worden,
• regelen mensen die het kunnen betalen zelf hun hulp,
• wordt de innovatie in de zorg gestimuleerd,
• kunnen tientallen procenten bespaard worden,
• en resteert er meer ruimte voor de zwakkeren.
Voorwaarde voor dit alles dat het lokaal relevante zorgaanbod goed in beeld is. Dat is nu absoluut niet het geval, waardoor ook mensen die het zelf kunnen regelen bij de gemeente aankloppen. Waarna ze geholpen worden door generalisten die ook niet goed weten wat er te koop is.
‘Matchingsite’
De techniek voor die ontsluiting is ruimschoots voorhanden. Reeksen Nederlanders vinden een partner, auto, verzekering, et cetera op matchingsites. Waarom richten we ook niet zo’n site voor de plaatselijke zorg in? Daar moet dan wel het totale aanbod van eenvoudige zorg in worden ondergebracht zodat mensen niet, zoals nu, reeksen sites af moeten. Betekent dat integraal denken, nog zo’n term die veel viel rond de decentralisaties, in de praktijk moet worden gebracht. Ook eenvoudige zorg die buiten het takenpakket van de gemeente valt hoort erbij, evenals niet-gecontracteerde aanbieders.
Het idee dat een zorgvragende in staat gesteld moet worden zelf zorg te vinden en in te kopen is misschien nieuw in overheidsland, maar leeft al jaren in de private sector. Allerlei particulieren kwamen met webwinkels voor zorg. Ze gingen alle ten gronde bij gebrek aan een goed verdienmodel.
Actieve betrokkenheid van de gemeente is daarom vereist. Financiële inbreng vanuit de gemeente is verantwoord omdat alles wat de burger in staat stelt zelf zaken te regelen uiteindelijk ten goede komt aan de gemeentekas.
Henk Plessius is consultant bij Pheidis Consultants. Deze bijdrage is geschreven op persoonlijke titel.
