In de Haagse vierkante kilometer regeert het blauwdrukdenken, maar daarbuiten staan maatschappelijke vraagstukken centraal. Maak nu eens verbinding tussen die werelden!
Als je zoals ik met een forse dosis enthousiasme aan de slag bent als kwartiermaker – mag nu in kader van ons Eu-voorzitterschap truck platooning challenge operationaliseren over de openbare weg, gebruikmakend van bestaande Eu-corridors – dan pas merk je aan den lijve dat er sprake is van twee volstrekt gescheiden werelden. Waar nauwelijks sprake is van enige onderlinge verbinding. Huh, twee werelden?
Enerzijds de wereld van de Haagse vierkante kilometer: verticaal ingericht en top-down aangestuurd vanuit afgebakende vakministeries met verantwoordelijke bewindspersonen. Gecontroleerd door de Tweede Kamer, daarbij gebruikmakend van de twijfelachtige combinatie van populisme en media-aandacht. Om zo het debat te laten beheersen door een tsunami aan micromanagement-achtige ‘hoe’- issues – voorbij lopend aan cruciale ‘waarom’- of ‘wat’- aspecten. Gedomineerd door waarden als ‘maakbaarheid’ (lees: voorspelbaarheid), ‘standaard’ (lees: one size fits all), ‘ben je wel in control’ (lees: fouten maken geen opstekertje voor je carrière) en ‘wie gaat er eigenlijk over’ (lees: hiërarchie en macht). Een sfeer uitstralend van het maken van een reis – voorzien van een straf reisschema. Uitgedost met ingewikkelde rapporten en gedetailleerde schema’s om zo een antwoord te kunnen geven op sturings-, governance-, budget- en resourcesvraagstukken.
In de volksmond heet dat ook wel het blauwdrukdenken. Ook wel als ‘ontwerpen’ gepositioneerd. Exemplarisch is het recente Elias-onderzoek (parlementair onderzoek ICT projecten – waarbij we van begin 2012 tot eind 2014 – time to market: toch al gauw zo’n jaar of drie) doende zijn geweest om een rapport samen te stellen dat bol staat van ‘moeten’-achtige maatregelen – voorzien van een veelheid van achteruitkijkspiegels. Zonder ook maar één verwijzing naar beelden in 2020 hoe ICT dé driver kan zijn om die toekomstbeelden dan ook verzilverd te krijgen…
Oei. En dat terwijl je de Utrechtsebaan (A12) oprijdt – of de A44 afglijdt – je opeens speler bent in de horizontale wereld. Netwerkgeoriënteerd – waar niet het instituut maar het maatschappelijke vraagstuk centraal staat. Gedomineerd door volstrekt andere drivers: gelijkwaardig en wederzijds respect, gemeenschappelijk doel vanuit een win/win-gedachte, intrinsieke motivatie en commitment. Gericht op ‘willen’, waarbij niet het verleden maar de toekomst dominant is. Wat wordt bevestigd door de Trendrede 2015: ‘het harmoniseren van de uiteenlopende drijfveren van mensen met wie we werken en leven wordt een basisvoorwaarde om vooruit te komen; de erkenning van individuele verschillen in kracht noopt tot het continu kunnen afstemmen van de betekenis die je voor en met elkaar hebt’. Waar niet het reizen, maar het trekken centraal staat: we weten nog niet precies waar we uitkomen, maar bepalen de richting en gaan op stap. Denken en doen vinden in afwisseling plaats. Waarbij er iedere keer weer ruimte is om te bepalen of we nog steeds in de gewenste richting zitten.
Gevoed vanuit de omgeving: is het proces zelf leuk en goed genoeg, zijn de omstandigheden zoals we die in gedachten hadden, stuiten we op iets onverwachts en ongedachts? In de geest van ‘the journey is the destination’. Kort op de bal. Gedomineerd door een ‘see-feel-change’ (ook wel: agile) achtige stijl. Opdat we daarmee ook voldoende veerkracht hebben om zo ook in te kunnen spelen op disruptieve ontwikkelingen zoals internet for everything, big data, 3D printing, digitalisering, robotisering, et cetera.
Natuurlijk vraagt dit om ‘systemic change’ zoals zoals hoogleraar Hans Strikwerda dat zo mooi noemt. En dan doel ik niet op een systematische verandering. Systemic wil zeggen dat je de patronen in het systeem probeert te zoeken. De drijfveren, de waarden, het fundament, de prioriteiten. Het laat zich het beste omschrijven als: ‘change that pervades all parts of a system, taking into account the interrelationships and interdependencies among those parts’. In de geest van de theorie van de bekende Amerikaanse statisticus Edward Deming. De man die de kwaliteitsbeweging in Japan in de jaren zestig introduceerde. Hij was ervan overtuigd dat verreweg de meeste problemen voortkomen uit het proces en niet vanuit een persoon. Van zijn hand is de bekende 80-20-regel: gebaseerd op de ervaring dat 80 procent van de problemen terug te voeren is op de wijze waarop het systeem of end-to-end proces (of keten) is georganiseerd. En dat slechts in 20 procent van de gevallen de problemen zijn toe te wijzen aan het functioneren van een individu. Pakkend verwoord in de recente bestseller ‘Dit kan niet waar zijn’ van journalist Joris Luyendijk: ‘ook zonder slechte mensen kun je een slecht systeem laten draaien’.
En zo’n systemic change heb je écht niet even tussen de soep en de aardappels geoperationaliseerd. Daarom mijn cri de coeur: agendeer dit onderwerp. Maak deze aanwezige spanning bespreekbaar. Heb het erover met elkaar – wacht niet tot het volgende regeerakkoord. Ga nú aan de slag om die noodzakelijke verbinding tussen deze twee werelden te creëren. Te voorkomen dat die spagaat almaar groter wordt. Om zo mét elkaar de slag te maken van ‘moet’ naar ‘moed’. Want uiteindelijk bedienen beiden werelden dezelfde burger en ondernemer. Of niet soms?
Ik sluit mij aan bij meneer De Bruijn! De tegenstellingen zijn prachtig benoemd in het artikel.
Wat mij betreft is dit ook een mooi onderwerp voor een symposium. Er zijn vast gemeenten die, net als gemeente Gouda, bezig zijn met dit complexe onderwerp. Ik zeg complex, omdat overheden, naast aan te willen sluiten op de netwerksamenleving, ook te maken hebben met wet- en regelgeving. Dit zorgt voor contradictie in de dienstverlening van de toekomst.
Werk aan de winkel dus!
Fascinerend – die vaststelling dat “de Haagse vierkante kilometer”, als een aparte wereld, “volstrekt gescheiden” denkt-en-doet van die wereld waaraan ze haar bestaansrecht ontleent. De Bruijns, overigens pakkende, beschrijving tekent een doorgewinterde Haagse wereld die zich kip- en kiplekker voelt bij reeds lang vervlogen ‘dynamiek’ van diligence en postduif. Want niets menselijks is ook het Haagse vreemd: wat goed werkte probeer je natuurlijk uit alle macht in stand te houden – ook al is het denken en doen in die andere wereld (o.a. door ICT) in ongekende stroomversnelling terechtgekomen en onherkenbaar veranderd.
Moet het “blauwdrukdenken” dan maar als volstrekt achterhaald en/of te statisch terzijde worden geschoven? Nee, dat denk ik niet. Wie inziet en erkent dat we vandaag de dag, met name door toedoen van ICT, in een kwa-li-ta-tief àndere wereld verzeild zijn geraakt…
1. Die snapt dat we met een postduif/diligence-mindset niet verder komen dan het moderniseren van wat labeltjes: e-overheid, digitale agenda, basisregistratie enzovoort. Want een mindset die tot-en-met vertrouwd en vergroeid is met dossiers, kan nu eenmaal geen d0ss1ers voortbrengen.
2. Die snapt dat het Haagse mindset-roer (dus) radicaal om moet. Ook al gaat dat ten koste van veel van het oude en vertrouwde; ten koste mogelijk ook van de eigen bekende en zeer gewaardeerde positie. Loslaten van oude mindset is reuze lastig. Dat kost tijd. Net als bouwen aan een nieuwe. Vandaag beginnen dus.
3. Die snapt dat blauwdrukdenken niet uit de tijd is, maar ‘slechts’ naar een volgend abstractieniveau moet worden getild om moderne informatiemaatschappij duurzaam voort te kunnen brengen.
4. Die snapt dat er (dus) een nieuwe set invarianten moet worden gevonden (ontworpen) waarmee veel van het (constante) oude en vertrouwde als een setje variabelen nieuw plaats krijgt. Het gaat, inderdaad, klopt, om een systemic change. We moeten m.a.w. uitvissen om welke dimensies/invarianten het eerst en vooral draait in moderne netwerkmaatschappij/informatiemaatschappij.
Da’s flink wennen. Voor iedereen. En die lui in die àndere wereld zijn al een stukje verder. Die weten al haast niet meer hoe een postduif eruit ziet. Doorwerken dus! Waaraan? Aan die nieuwe set invarianten die samen de systemic change uitmaken!
Nee, aan de hand “van een straf reisschema” lukt het niet neer. Ja, “het trekken [staat] centraal” want we weten “niet precies waar we uitkomen”. Maar wie gewoon maar wat “de richting [bepaalt] en op stap [gaat]”, die ziet de systemic change over het hoofd en komt maar zo van de ene regen in een andere drup terecht. Stel daarom (A) eerst en vooral vast wat de essentie, wat de crux van dat trekken is – die nieuw invarianten dus – zodat we (B) daarna samen, tot duurzame informatiemaatschappij, kunnen optrekken. Laat dat eerste, A, nou een net een (kwartiermakers)‘werkje’ zijn dat op het bordje van “de Haagse vierkante kilometer” thuishoort…. Het is (met gevoel voor understatement) lang niet chique dat het Haagse nog altijd “volstrekt gescheiden” denkt-en-doet van die àndere wereld, B, waaraan ze haar bestaansrecht ontleent. Want zonder adequate leiding bepalen de bewoners van die àndere wereld gewoon zelf een richting en gaan op stap. Kom op leeuw! Je staat al veel te lang in je hempie! In de benen. Het is tijd om te vertrekken. Haagste tijd!
Dank voor jullie reacties! Je bent er goed voor gaan zitten Jan: complimenten voor je zinnige bijdrage. Onderstreept dus – ook zoals Wendy suggereert – om het onderwerp te agenderen. Om mét elkaar (multidisciplinair, dus ook met de dames en heren politici) hier het debat over te voeren. Niet een keer, maar frequent. En niet in de sfeer van ‘goed’ of ‘slecht’, maar om zo deze twee werelden dichter bij elkaar te brengen! Ieder vanuit eigen rol en verantwoordelijkheid – maar wel gericht op die ene burger/ondernemer. Om zo samen (dus: mét elkaar) publieke waarde te creëren. Daar waren we toch van?