Onze doelstellingen waarmaken kan niet zonder interbestuurlijk overleg, maar uiteindelijk moet er een stok achter de digitale deur staan. Dat heeft alles te maken met bestuurlijk vakmanschap!
Bij de algemene leden vergadering van de Nederlandse gemeenten staat dit jaar vakmanschap centraal. Bestuurlijk vakmanschap in de digitale wereld vraagt om lef en leiderschap, gerelateerd aan kennis en inzicht. Een open deur?
Nee, zeker niet, want welke bestuurder heeft zich daadwerkelijk verdiept in de betekenis van de digitalisering voor het openbaar bestuur? Hoe vaak hoor ik er niet over spreken in termen van ‘de volgende automatiseringsslag’.
Het gebrek aan het bewust zijn van, het door hebben van, en inzicht hebben in de informatie- en netwerkmaatschappij is vaak pijnlijk. Laat staan dat er een behoorlijke duiding is bij de overheid van de exponentiële technologische ontwikkelingen. Dat mogelijk de publieke functie, de rol van de overheid wordt uitgehold door de grote digibedrijven (zoals Amazon, Alibaba, Google, Microsoft, Apple en Facebook) staat bij de meeste bestuurders en dienaren van de overheid niet op het netvlies. Laat staan dat een behoorlijk gesprek op gang is gekomen over wat de overheid te doen staat om marginalisering, het wegdrukken van rol en verantwoordelijkheid van de overheid te voorkomen. Ook als het gaat om de democratische besluitvormingsprocessen in ons land en elders in de wereld.
Het vraagt vakmanschap om in de zich razendsnel verder ontwikkelende digitale wereld de overheid zich opnieuw te laten uitvinden. Geen ‘business as usual’, dat staat als een paal boven water. Maar wat dan wel? Mijn antwoord is dat het begint met een bewuste overheid. Een openbaar bestuur dat de kennis vergaart, zich inzicht verwerft om die exponentiële technologische veranderingen te duiden. En dan daar gezamenlijk als één overheid met een vooruitziende blik op te acteren. Daarbij is het noodzakelijk om te denken en te handelen vanuit de leefwereld van inwoners en bedrijfsleven. Zij verwachten immers zaken met de overheid zèlf digitaal te kunnen regelen, dat die overheid dat mogelijk maakt. Zoals dat ook gebeurt in de commerciële wereld.
En met zo’n aanpak zal de overheid de data van de inwoners en bedrijfsleven waarover zij beschikt, ook veel beter kunnen inzetten. Wie weet nu meer en doet meer met de informatie die ze van de burgers/inwoners hebben: Google of de overheid, denkt u? Het eerlijke antwoord zou alle alarmbellen bij bestuurders in het openbaar bestuur moeten doen rinkelen. En het is heus niet nodig om daarvoor de film ‘The Circle’ te hebben gezien. Daarbij moet en kan de overheid niet anders dan zich steeds realiseren vanuit welke waarden de verhouding tussen burger en overheid, ook in de digitale wereld, wordt bepaald. De staatsrechtelijke basis voor onze ‘State of Law’ zal nooit mogen worden aangetast. Het Rathenau-instituut schreef daarover ook een behartigenswaardig rapport.
Vakmanschap in het bestuur is dus leiderschap en lef gebaseerd op kennis en inzicht. Maar ook in het besef dat de zelfstandigheid van de verschillende bestuursorganen onder druk komt. Gezamenlijke bindende afspraken over de digitalisering van de overheid zijn noodzakelijk. En die zijn per definitie domeinoverschrijdend. Als we tenminste eindelijk willen waarmaken wat het kabinet de inwoners heeft beloofd: iedereen in Nederland hoeft slechts één keer zijn gegevens bij de overheid in te leveren, die er vervolgens meervoudig, dus voor allerlei doeleinden (vergunningen, dienstverlening, toeslagen en noem maar op) gebruik van maakt. En als we willen waarmaken wat we hebben gezegd: die gegevens moeten voor de burger toegankelijk zijn.
Deze doelstellingen zijn nog niet gehaald omdat ieder angstvallig aan zijn autonomie in het eigen domein vasthoudt. Ook hierin vind ik een overtuigend argument dat er in het nieuwe kabinet een bewindspersoon moet zijn met bevoegdheden, financiële middelen en positie om door te zetten en vaart te maken. Polderen is een interessant bestuursfenomeen, maar net als veel andere waardevolle politiek-bestuurskundige zaken niet meer passend bij de fundamentele veranderingen, die onze (informatie-) maatschappij doormaakt. Het noodzakelijke antwoord van de overheid op de extreem groeiende cybercrime is daar maar één voorbeeld van. Onze doelstellingen waarmaken kan niet zonder interbestuurlijk overleg, maar uiteindelijk zal er een stok achter de digitale deur moeten staan. Dat heeft ook alles te maken met bestuurlijk vakmanschap!
