Verbeelding

Ik probeer me weleens voor te stellen hoe de wereld er over 100 jaar uitziet. Dat begint vaak met aanknopingspunten bij het voor mij bekende. De mogelijk toekomstige kinderen van mijn kinderen, wat zien zij, wat doen zij, hoe zien ze eruit. Zijn ze er? Mijn omgeving, ligt mijn stad in het oosten dan aan zee? Ik denk aan hoe er wordt samengeleefd, samengewerkt, samen gespeeld, samen gedacht. Vaak stemt het me somber, hoe zonnig Arnhem aan Zee misschien ook klinkt.

De kracht van verbeelding is essentieel in de ethiek. Filosoof Hans Jonas schreef in de jaren 70 al over het belang van verbeelding bij de ethiek van technologie. Zijn boek ‘Het principe verantwoordelijkheid’ vindt nu weer een gewillig publiek onder klimaatcrisisbewusten. Jonas stelt dat we een plicht hebben naar toekomstige generaties om keuzes te maken die in het voordeel zijn van hen, en van de mensheid als geheel. (Je zou kunnen zeggen dat als diegenen die zich in de jaren 70 bezighielden met ‘innovatie’ zijn boek hadden gelezen en er naar hadden gehandeld, de klimaatsituatie nu mogelijk anders zou zijn geweest.)

Het boek is voor mij een inspiratiebron en wel hierom: het knoopt de twee belangrijkste uitdagingen van dit moment, de klimaatcrisis en digitalisering, aan elkaar. Dit gebeurt mijns inziens veel te weinig in de praktijk, in ons doen, denken en ons handelen. En, zeker ook in de politiek. Denk aan door ChatGPT geschreven moties door ‘klimaatbewuste’ partijen.

Verbeeldingskracht is een krachtig instrument in de ethiek. Wat ons te doen staat is alle mogelijke realiteiten die we ons in kunnen beelden voor ‘waar’ aan te nemen, zo schrijft Jonas. Hij noemt dit de ‘heuristiek van de vrees’: onze angsten weerspiegelen dat wat voor ons van grote waarde is. Onze hoop, eveneens, als je het mij vraagt.

Die plicht aan de toekomst ontslaat ons niet van de plicht om ook in het hier en nu het juiste te doen, wil ik er aan toevoegen. Externaliteiten van technologische toepassingen worden nog veel te weinig in kaart gebracht en meegewogen. Wat zijn de externe kosten, welke last legt het bij wie of wat (onbedoeld) neer? Die last gaat voor mij niet alleen om toekomstige generaties, maar ook over de last die we bij andere werelddelen neerleggen. Werkelijke innovatie zou niet gepaard moeten gaan met dergelijke externaliteiten.

Waar ik op hoop is dat iedereen binnen het digitaliseringsdomein de verbeeldingskracht gaat toepassen, de verbindingen gaat zien die er al zijn, en de plicht naar anderen – nu en in de toekomst – nakomt.

Deze blog is gepubliceerd als column in iBestuur Magazine 2023 van juni 2023