Verdeelde reacties op ict-manifest: ‘Kijk naar Duitsland ter relativering’
De oproep om het belangrijke thema van ict bij en door de Nederlandse overheid te verbeteren, krijgt naast steun ook kritische reacties. ‘Herprogrammeer de overheid? Tip voor iedereen die verandering in een organisatie wil realiseren: het afkraken van alle werk dat mensen doen leidt zelden tot enthousiasme om het samen te veranderen.’
Er gaat ook veel goed
Dit tegengeluid over het bewerkstelligen van organisatieverandering is afkomstig van Ron Roozendaal, directeur Digitale Samenleving bij de Rijksoverheid. ‘Ik zie gelukkig veel dat goed gaat en ook ruimte voor verbetering. Zeker als het gaat om kennis en ervaring met digitalisering bij politici en bestuurders.
Meer aandacht voor dit onderwerp, ook op de politieke agenda, is heel erg welkom’, schrijft hij op LinkedIn. Tip voor iedereen die verandering in een organisatie wil realiseren: het afkraken van alle werk dat mensen doen leidt zelden tot enthousiasme om het samen te veranderen.’ En: ‘PS: Eerst tekenen en dan lezen is verkeerd om en het privacystatement voldoet niet aan de wettelijke eisen. Zou de overheid niet mee wegkomen.’
‘Nogal gratuit’
Roozendaal krijgt bijval van Michiel Steltman, directeur van branchevereniging DINL (Digitale Infrastructuur Nederland). ‘Ik geloof niet dat er iemand te vinden is die de frustraties over het dossier, de sense of urgency, of het beeld dat het in Estland beter gaat niet deelt. Daarom is deze oproep in deze vorm nogal gratuit’, stelt hij. Het dossier is waanzinnig complex, en ik zie ook hier weer onderschatting en vrijblijvendheid.’
Met overtuiging getekend
Iemand die wel heeft ondertekend, is voormalig Tweedekamerlid Kees Verhoeven. ‘Met overtuiging heb ik het manifest ‘Herprogrammeer de overheid’ op initiatief van Onno Eric Blom en Alexander Klöpping getekend! In plaats van een miljardenverslindend hoofdpijndossier kan ICT een doelgerichte probleemoplosser worden. Maar dan moet de overheid er nu wel structureel werk van maken’, stelt hij.
Fundamentele verschillen onderschat
Een kritische kanttekening komt van tech- en privacy-expert Simon Hania, global data protection officer bij taxi-app Uber. ’Ik denk dat veel van de ondertekenaars uit de private sector, ook die van naam en faam, de fundamentele verschillen tussen publieke en private sector onderschatten, juist daar waar het aankomt op het bouwen en in stand houden van een goed werkende en betaalbare informatiehuishouding.’
De door hem genoemde fundamentele verschillen omvatten volgens hem in ieder geval het feit dat een bedrijf geen democratie is, dat een bedrijf zelf zijn klanten kan kiezen en dat een bedrijf zich niet publiekelijk hoeft te verantwoorden voor elk gevraagd details. Die drie zaken hebben ‘grote invloed op de informatiehuishouding [van de overheid – red.] en de beheersing daarvan’, aldus Hania.
Scepsis over adviezen techondernemers
Hij legt uit dat dit ook betekent ‘dat allerlei adviezen van techondernemers wat mij betreft echt met de nodige scepsis tegemoet te treden zijn. Ik heb in de private sector toch echt wel wat kaas mogen leren eten van dit onderwerp, maar stel mij zelf graag uiterst bescheiden op waar het de publieke sector betreft.’
Hania vervolgt: ‘Ik heb op afstand veel aandacht en respect voor wat onder andere Ron Roozendaal en Brenno de Winter op dit vlak klaarspelen en heb hun standpunten rond dit onderwerp hoger zitten dan die van vrijwel iedereen die de publieke sector alleen van buiten kent.’
Rol van de ict-sector
Tech-jurist en beleidsadviseur Victor de Pous kijkt de ict-sector ook kritisch aan. ‘Onderteken wat je wilt, en roep de politiek desgewenst op het matje. Laten we daarbij de rol van de ict-sector echter niet vergeten’, schrijft hij op LinkedIn. ‘In hoeverre zijn ict-leveranciers – de experts – verantwoordelijk en aansprakelijk voor mislukte overheidsautomatisering de laatste vier decennia?’
‘Om een dwarsstraat te noemen: de ‘appathon’ van Pasen 2020 toonde aan dat de markt onvoldoende in staat was (700 voorstellen) om een valide blauwdruk voor een nijpend Covid-19 contract tracing systeem (app en back-end) op te leveren. VWS heeft vervolgens de handschoen zelf opgepakt.’ Uit dat miljoenenproject, waar Roozendaal en ook De Winter bij betrokken zijn geweest, heeft de Rijksoverheid waardevolle lessen geleerd. Overigens geldt hetzelfde voor de mislukte appathon.
‘Kijk naar Duitsland ter relativering’
Oerhacker en tech-criticus Rop Gonggrijp komt nog met een scherpe relativering. ’Digitale stilstand bij de Nederlandse overheid? Bwahahaha’, schrijft hij in een tweetreactie. ‘Moet je voor de lol eens naar Duitsland komen. Hier is nog lang niet overal ADSL en 4G, en als je snel geholpen wil worden bij de gemeente stuur je een fax.’ Vijf jaar terug heeft in Duitsland de toenmalige minister van Economische Zaken zijn schaamte uitgesproken over mobiele netwerken in zijn land.
‘De ICT-infrastructuur van de Nederlandse overheid is als een oud, vervallen huis,’ schrijven Alexander Klöpping en techondernemer Onno Eric Blom in een opinie-artikel in dagblad NRC. “Het kan niet langer zo doorgaan met de ICT-incompetentie van de overheid.” ICT moet een cruciaal thema voor de politiek moet worden. Hun goed voorbereide campagne moet de politiek op het matje roepen én helpen met concrete ideeën.
Klöpping en Blom stelden een manifest op samen met techondernemer Salar Al Khafaji, adviseur openbare aangelegenheden Jesse Markus en econoom Vinzenz Ziesemer, directeur van het Instituut voor Publieke Economie.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd bij onze collega’s van AG Connect
Nederland en Duitsland vergelijken op het gebied van IT is een beetje Äpfel und Birnen vergelijken.
IT-cultuur varieert: niet alleen tussen landen, maar ook tussen verschillende overheidsinstanties binnen diezelfde landen. Enkele kenmerkende verschillen tussen de IT-cultuur bij de Duitse en Nederlandse overheid zijn alleen al het verschil in innovatie en in adoptie van technologie.
Nederland staat bekend om zijn vooruitstrevende houding ten opzichte van technologie en innovatie. De Nederlandse overheid heeft diverse initiatieven ontplooid om digitale dienstverlening te verbeteren en heeft een actief beleid om innovatie in de publieke sector te stimuleren. Daarentegen kan de Duitse overheid juist als traditioneler en voorzichtiger worden beschouwd, met een grotere nadruk op privacy en veiligheid, wat de snelheid van digitale transformatie kan beïnvloeden.
Qua organisatiestructuur is de Duitse overheid een federale overheid, wat betekent dat elke deelstaat (Bundesland) bepaalde autonomie heeft, inclusief in IT-zaken. Wat leidt tot meer gefragmenteerde IT-strategieën. Onze Nederlandse overheid heeft daarentegen een meer gecentraliseerde structuur, waardoor het eenvoudiger kan zijn om landelijke IT-initiatieven uit te rollen en te coördineren, door het lostrekken van infrastructuur en data en door het implementeren van organisatie-overschrijdende procesondersteuning. De laatste jaren heeft de Nederlandse overheid dus al aanzienlijke stappen gezet om diensten online beschikbaar te maken voor alle burgers, waar dat in Duitsland alleen maar geldt voor vooruitstrevende deelstaten en steden. Alleen al een beetje bellen als je rondrijdt en je dondert al in een Funk Log (gebied zonder dekking)
Nederland is voorloper op het gebied van open data en transparantie en heeft allang diverse initiatieven om overheidsgegevens toegankelijk en bruikbaar te maken voor het publiek. Duitsland zet ook in op open data, maar het beleid en de uitvoering hiervan is minder uniform en blijft nog vooral hangen bij de academische wereld (Fraunhofer etc.).
Kortom, beetje contextloze opmerking, maar feit is dat beide landen intensieve stappen ondernemen om hun IT-cultuur te verbeteren en digitalisering in de publieke sector te stimuleren. Het is niet voor niets dat de eerste CTO van GAIAX een Duitser was (Prof. Dr. Boris Otto (Fraunhofer ISST)
X-Road is een gedecentraliseerde, gedistribueerde gegevensuitwisselingslaag voor informatie-systemen die wordt gebruikt in Estland, Finland en andere landen. Het is ontworpen om gegevensuitwisseling tussen verschillende organisaties, systemen en landen te vergemakkelijken, terwijl het de beveiliging en privacy waarborgt.
In het kader van identiteitsbeheer maakt X-Road gebruik van gedecentraliseerde identiteitscontrole. Dit betekent dat er geen centrale identiteitsdatabase is; in plaats daarvan worden identiteitsgegevens verspreid over de aangesloten systemen en wordt de identiteit van een individu bevestigd door middel van zijn of haar interacties met deze systemen.
Wat betreft de opslag van persoonsgegevens, X-Road zelf slaat geen gegevens op. De werking van X-Road is gebaseerd op het principe van gedistribueerde opslag, wat betekent dat de gegevens worden opgeslagen in de oorspronkelijke databases van de lidorganisaties. Wanneer een verzoek om gegevens wordt gedaan, haalt X-Road de gegevens op van de respectievelijke bronnen en levert deze aan de aanvragende partij. De gegevens blijven dus op de plaats waar ze zijn gegenereerd, waardoor de gegevensbescherming wordt verbeterd en het risico op datalekken wordt verminderd.
Laat ik dan ook hier nog even reageren (zoals ik al deed op LinkedIn) in lijn met het drieluik ‘ICT-projecten bestaan niet’ dat ik juist deze weken publiceerde op iBestuur. Ik deel de oproep voor urgentie en meer aandacht voor ICT. Echter, ik vind de analyse onder het manifest te dun.
ICT projecten bij de overheid lopen mijns inziens niet vast door ‘incompetente ICT-ers’. Dat is een misvatting.
De oorzaak ligt veel meer in de context waarin die projecten moeten plaatsvinden. Een mix van
– onrealistische ambities (soms ingegeven door politiek of publiek opinie, soms vanuit overmoedig maakbaarheidsdenken in ‘de ICT’)
– onduidelijke en ambigue doelstellingen bij nagestreefde verandering
– verenigen tegengestelde wensen in gevraagde oplossingen (‘we willen graag een elastische duikboot?’)
– complexe organisaties en ketens van organisaties, vaak deels gedefinieerd in wet en regelgeving
– complexe, incongruente en soms belemmerende juridische kaders (soms bewust/terecht/gewenst, soms onbewust/ongewenst/tenenkrommend)
– complexe verknoping van systemen, vaak historisch gegroeid
– gebondenheid aan (historische)data met allerlei inhoudelijke verschillen (het systeem kun je vervangen, de data niet)
Het frame van ‘die domme incompetente overheid’ is te makkelijk, en de suggestie dat je problemen even oplost met ‘slimmere ICT-ers’ en ‘digital-first ontwikkeleilanden’ is contraproductief.
De oproep voor het ‘Estlands model’ is aantrekkelijk maar de transitie daarheen blijkt al decennia erg lastig, juist vanwege bovenstaande punten.
Dus het zou bijdragen als er een analyse daarop is of een visie/aanpak hoe daar wel te komen.
De suggestie voor ‘digital first uitvoeringsorganen’ verdient nog wel een verdere overdenking. Ik heb gezien hoe ICT-organisaties van grote overheden kunnen ‘verstarren’, en hoe een afzonderlijk ‘vrijer team’ zaken los kan maken. Maar uiteindelijk moet wat dit team maakt toch echt een keer gehangen worden in de keten/in het ICT ecosysteem en connecten met de omgeving, zowel technisch als semantisch; en uiteindelijk moet aan dezelfde juridische kaders en regelgeving worden voldaan. En tenslotte moet de staande organisatie wel ‘mee’ met het nieuwe (of geheel worden ‘geabsorbeerd’). Als dat alles niet goed word gemanaged, dan hebben we alleen maar meer chaos gecreëerd
De oproep om de uitvoering meer positie te geven en beter te verbinden met beleid kan ik alleen maar onderschrijven, evenals de (impliciete)oproep om kennis over ICT en over de besturing van ICT-in-organisatiecontext overheidsbroed te verhogen.