Verdelingvraagstuk

Meer dan een jaar heb ik wekelijks op deze site en in het Financieele Dagblad mogen schrijven over digitalisering en behoorlijk bestuur. Aan de hand van tientallen ervaringen van burgers heb ik laten zien het digitalisering niet alleen gaat om kosten besparen of mogelijkheden benutten. De maatschappelijke consequenties gaan veel verder gaan dan dat.

Soms gaat het om schijnbaar kleine veranderingen. Lisette uit de Digitaal Verdwaald van vorige week, kreeg maar steeds mensen aan haar deur, omdat haar adres op Airbnb bleek te staan. Martijn wilde lekker een weekendje weg met zijn vriendin. Toen het hotel van niets bleek te weten, verdwaalde hij in de organisaties die bij zijn boeking betrokken bleken. We herkennen allemaal de moeite die je vaak moet doen om een organisatie aan te spreken op verantwoordelijkheden of überhaupt te bereiken.

Soms waren die verhalen hilarisch. Anouk kreeg maar geen afvalpas en de container had een digitaal slot. Na verloop van tijd namen vrienden en buren als vanzelfsprekend haar vuilniszak aan als ze langs kwam. Soms was het positief. De Sociale Verzekeringsbank gebruikt haar registers om te zorgen dat iedereen ook daadwerkelijk z’n AOW krijgt. Alle voorbeelden samen laten zien dat digitalisering aan vrijwel alles raakt. Zelfs onze normen verschuiven. Tom vond het zelf eigenlijk al normaal dat hij een tweede BTW-aangifte moest doen, vanwege een foutje van de Belastingdienst.

Maar de verhalen die het beste zichtbaar maken dat we beter moeten leren zien welke mechanismen we introduceren met gegevensuitwisseling, automatische besluiten, kunstmatige intelligentie of big-data, daar werd je koud van. En de gevolgen verwoesten soms levens. Fatma en Elvira waren slachtoffer van de toeslagencrisis bij de Belastingdienst, die de commissie Donner nu onderzoekt. En hoewel onopgemerkt incassotrajecten volautomatisch worden opgestart die juist eerder zijn stopgezet, lezen we over de rol van onze omgang met ICT slechts een enkel zinnetje terug in de tussenrapportage.

Veel beter moeten we leren nadenken over hoe we de kansen kunnen pakken, zonder onbedoeld een onredelijke wereld te scheppen. We hebben niet altijd door dat digitalisering ook een verdelingsvraagstuk is. Technologie schept mogelijkheden, maar we introduceren altijd ook beperkingen. Alleen met inzicht daarin, kunnen we nadenken over wat er nodig is om de menselijke maat niet te verliezen.

De columns die ik hier en in de krant mocht schrijven moesten een deel van dat inzicht bieden. Ze worden onderdeel van een boek dat halverwege dit jaar verschijnt onder de titel Digitalisering en Behoorlijk Bestuur.

Dit is de laatste Digitaal Verdwaald.

Ik ben iBestuur en het Financieele Dagblad buitengewoon erkentelijk voor de ruimte die mij is geboden om dit complexe thema elke week weer voor het voetlicht te mogen brengen.

Arjan Widlak is directeur en onderzoeker bij Stichting Kafkabrigade, een organisatie die onnodige bureaucratie opspoort en oplost. Arjan publiceert regelmatig over de impact van informatietechnologie op het openbaar bestuur.

Stichting Kafkabrigade verzorgt ook masterclasses over digitalisering en behoorlijk bestuur. Voor meer informatie: kafkabrigade.nl/onderwijs

Deze bijdrage is eerder (21 december 2019) geplaatst in Het Financieele Dagblad