Binnenkort mogen we weer stemmen, maar de manier waarop is inmiddels wel wat achterhaald. Maar wie weet is de oplossing toch sneller beschikbaar, dankzij een essaywedstrijd van de Kiesraad.
Op een verjaardag vertelde hij dat het zijn werk was om binnen de gemeente de verkiezingen te organiseren en kreeg de reactie: ‘En wat doe je de andere dagen dan?’ Veel mensen hebben werkelijk geen idee hoe complex het organiseren van verkiezingen is. Wat een werk er achter de schermen wordt verzet en dat je daar met een heel team het hele jaar mee bezig bent. Het moet wel allemaal op die ene dag gebeuren. Een herkansing is er niet en daarom moet het in één keer perfect gaan in elke gemeente.
Verkiezingen gaan gepaard met – wat ik oneerbiedig zal noemen – ‘folklore’. Verkiezingsposters en sandwichborden ophangen, flyers door de brievenbus schuiven, op markten aan een kraampje staan en brieven sturen aan eerste-keer-stemmers met de aansporing te gaan stemmen. Allemaal zonder enig effect op het opkomstpercentage en het stemgedrag. Maar durf je het als gemeente of als politieke partij achterwege te laten? Het hoort er wel bij. Meer bij de sfeer, dan bij het resultaat. Wie weet helpt het toch die ene kiezer over de drempel.
En dan op de dag zelf die schattige borden met ‘Stembureau’ erop en een wijzend handje richting school of zorgcentrum, die lelijke kliko’s en die altijd nieuwe rooie potloden. Het hoort allemaal bij de kneuterigheid van de verkiezingen, zoals ook met zijn allen op de vloer van de sporthal zitten om de stembiljetten, tafellakens van papier tegenwoordig, uit te vouwen en op stapels te leggen per partij om ze zo snel mogelijk, maar vooral zorgvuldig te tellen. De argeloze buitenstaander zal zich toch afvragen: met de hand tellen? Zijn daar geen apps voor? Het antwoord is (spoiler!): nee.
Integriteit
Er is altijd veel aandacht voor de integriteit van verkiezingen. Tegenwoordig vooral vanwege berichten over mogelijke buitenlandse inmenging. Neem de recente presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten. Dit leidt automatisch tot vragen over de verkiezingen hier. Veiligheid, risico’s en dreiging zijn de rem op het gebruik van digitale middelen bij verkiezingen. Elke DDoS-aanval, phishing, ransomware of identiteitsfraude wordt – op zich begrijpelijk – gezien als het bewijs dat ‘we’ nog niet zover zijn en dat het nog best een tijd gaat duren. Ook de staatscommissie, onder voorzitterschap van Commissaris van de Koning in Noord-Holland Johan Remkes, die onderzoekt of het parlementair stelsel moet veranderen, is bezorgd over beïnvloeding van de verkiezingen met digitale middelen.
In het kader van beveiliging van de verkiezingen en het verkiezingsproces in Nederland heeft de IBD (Informatiebeveiligingsdienst voor gemeenten) een factsheet uitgebracht met adviezen voor gemeenten. Alle schijnwerpers zijn op de gemeenten gericht. Elk vermoeden, hoe minuscuul ook, dat er mogelijk iets niet zou klopt, doet de verantwoordelijken voor de verkiezingen huiveren. Ook bij het analoog telproces kan er iets misgaan, maar zo is het meest gehoord argument, dat is dan een menselijke fout. Bij digitale middelen kan grootschalig én gericht worden geknoeid met de uitslag. Niets minder dan de democratie zelve is in gevaar.
De modernisering van het verkiezingsproces gaat niet snel, maar staat aan de andere kant ook niet helemaal stil. Er zijn gemeenten die meedoen aan een experiment om eerst centraal de stemmen te tellen op lijstniveau en daarna op een centrale locatie (met een frisse ploeg tellers) de stemmen te tellen op de afzonderlijke kandidaten. Er zijn gemeenten die werken met een stembureau-app. Dat is een toepassing ter ondersteuning van het werk van de stembureauvoorzitters en -leden. De handmatige telling, en alle stappen die daarna moeten worden gezet, zijn nog steeds leidend bij het vaststellen van de einduitslag. Er is zelfs een pilot om blockchain te gebruiken om het stemproces transparanter te maken.
De NVVB (Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken) en de VNG hebben een Verkiezingsagenda 2021 (het jaar van de volgende Tweede Kamerverkiezingen, zoals het nu gepland staat) opgesteld, als basis voor de gesprekken met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Kiesraad om verbeteringen in het verkiezingsproces en de Kieswet door te kunnen voeren. Vanzelfsprekend staat digitalisering op die agenda. De VNG heeft in februari 2018 al opgeroepen om op korte termijn met voorstellen te komen om digitaal tellen van stemmen mogelijk te maken en een daartoe geschikt handzamer stembiljet te ontwerpen. Digitaal tellen van stemmen is minder arbeidsintensief, gaat sneller en is bovendien betrouwbaarder. Het stembiljet voor in het buitenland verblijvende Nederlandse kiezers kan daarvoor als voorbeeld dienen, aldus de VNG.
Essaywedstrijd
Maar wie weet is de oplossing toch sneller beschikbaar. De Kiesraad houdt namelijk een essaywedstrijd (‘De Verkiezing van de Toekomst’) voor jongeren uit de klassen 4, 5, en 6 van het voortgezet onderwijs. De vraag van de Kiesraad is: Wat kan beter, en vooral hoe? Jongeren worden uitgenodigd om dat in een essay van maximaal duizend woorden uit te werken. Inzenden kan tot en met 15 april. De beste essays komen in een boekje en de eerste prijs is 250 euro. Een koopje als het gaat om de meest frisse, overtuigende en originele oplossing voor de toekomst, de oplossing waar we allemaal op zitten te wachten. Mijn hoop is daarop gevestigd!
Pascale Georgopoulou is oud-griffier en nu zelfstandig adviseur binnen de publieke zaak
