Gemeenten: bereid je voor op de Digital Decade
De Digital Decade is een omvangrijk programma waarmee de Europese Commissie de digitale transformatie wil versnellen. Het bestaat onder meer uit verschillende wetten en standaarden. Gemeenten kunnen al veel doen om zich hierop voor te bereiden, zo wordt duidelijk uit de uitvoeringsanalyse Digital Decade van de VNG.
De Digital Decade bestaat uit een pakket van wet -en regelgeving, standaarden en digitale infrastructuur. Het doel is om de digitale transformatie in Europa zodanig te richten dat deze leidt tot een meer mensgerichte, duurzame, inclusieve en welvarende samenleving. Rian van Dam, burgemeester van Hollands Kroon en lid van de VNG-commissie Informatiesamenleving, met Europa in haar portefeuille: ‘Een sterk, onafhankelijk en weerbaar Europa is het doel van de Digital Decade. In de huidige geopolitieke werkelijkheid lijkt mij dat iets waar we gezamenlijk onze schouders onder willen en moeten zetten.’
Uitvoeringsanalyse in zes delen
De VNG brengt met de uitvoeringsanalyse Digital Decade met meer dan 160 experts uit zestig gemeenten de impact op de gemeentelijke uitvoering in kaart. De uitvoeringsanalyse bestaat uit zes delen, die zijn geclusterd rondom een domein of thema: cybersecurity, datastrategie, AI, elektronische identificatie, urban air mobility, consumentenbescherming en regulering van platforms. Eind januari kwam het derde deel uit, dat gaat over AI. Van Dam noemt het belangrijk dat de impact van de Digital Decade op deze manier in kaart wordt gebracht: ‘De Digital Decade heeft veel gevolgen voor gemeenten. Voor mij als bestuurder is het van belang om te weten wat ik kan doen om eraan bij te dragen dat de digitale transformatie goed verloopt.’
Digitalisering raakt de essentie van gemeenten
Koen Wortmann, manager VNG Realisatie: “Gemeenten zullen steeds meer van hun diensten moeten digitaliseren, data op gestandaardiseerde wijze beschikbaar stellen en hun digitale weerbaarheid verhogen.”
Rian van Dam: ‘Dat gaat veel verder dan nullen en enen, want de digitale transformatie raakt onze manier van samenleven en werken.’ Als voorbeeld noemen ze de eIDAS-verordening. Deze maakt het gebruik van een digitale identiteit mogelijk. Naast het feit dat gemeenten een rol hebben in de aanvraag en uitgifte van identiteitsbewijzen, en dus mogelijk ook in de digitale variant, heeft het gebruik van een digitale identiteit grote impact op de dienstverleningsketen.
Van Dam: “Dit raakt ons in onze essentie. Als inwoners niet meer naar onze balie komen voor een digitaal identiteitsbewijs, hoe geven we dan onze rol vorm als beschermer en hoeder van persoonsgegevens? Dit geldt voor veel meer producten en diensten. Het is belangrijk om nu al na te denken over welke rol je als gemeente dan hebt en hoe je die het beste invult.”
Kracht van het collectief
“Met de publicatie van het derde deel zijn we op de helft van de uitvoeringsanalyse. We krijgen zicht op wat er nodig is om de wetten succesvol te kunnen implementeren,” zegt Wortmann. Een aantal rode draden komt tot nu toe in elk deel terug: het belang van bewustwording en opleiding, een effectieve inrichting van het toezicht, de noodzaak van gezamenlijke implementatie en leveranciersmanagement. Samenwerking is een rode draad. Wortmann: “Met de vergaande digitalisering van dienstverlening, ontstaan er nieuwe rollen en functies die vragen om kennis die vaak nog ontwikkeld moet worden. Door als gemeenten samen op te trekken, vergroot je het adaptief vermogen van gemeenten. Dat doen we nu al door gezamenlijk deze analyses te doen. Daarmee creëren we ook een leernetwerk van gemeenten die straks bij de implementatie collegagemeenten kunnen helpen.” Van Dam noemt het evident dat gemeenten samenwerken bij de analyses en straks de implementatie: “De wetten en maatregelen gelden voor ons allemaal. Dit kunnen we niet als gemeenten afzonderlijk implementeren en dat moeten we ook niet willen. Hierin moeten we samen optrekken. Zodat we de aanwezige kennis zo goed mogelijk benutten en zoveel mogelijk samen doen.”
Interbestuurlijke samenwerking
‘Samen optrekken’ is ook belangrijk voor gemeenten en de rijksoverheid. In de uitvoeringsanalyse wordt onderzocht op welke schaal je wat moet organiseren en ook hoe de verschillende wetgevingsclusters met elkaar samenhangen. Van Dam: “De implementatie van de wetgeving gaat via Europa en de nationale ministeries naar de lagere overheden. Wat wij nodig hebben van de departementen is dat zij snelheid maken met de vertaling naar Nederlandse regelgeving, standaarden en voorzieningen. En dat ze dat integraal en gecoördineerd doen.”
Gemeenten hebben een aantal zaken nodig van het rijk, om de Digital Decade goed uit te kunnen voeren, vertelt Koen Wortmann. ‘Het gaat om het in samenhang organiseren van het toezicht, zodat gemeenten straks niet te maken krijgen met toezichthouders met elk hun eigen, verschillende aanpak. Ook is er compensatie nodig voor de extra taken die gemeenten gaan krijgen. Ten derde zouden gemeenten erg geholpen zijn met een integrale implementatieondersteuning van het hele pakket aan maatregelen. En met centrale afspraken, standaarden en voorzieningen, zodat ze worden ontzorgd.’ [Beeld: Rob van Linden]
Dat werkt twee kanten op, zegt Van Dam: “Gebruikmaken van centrale voorzieningen vraagt van gemeenten dat ze standaardiseren in hun IT en in hun processen. Gemeenten zeggen altijd dat ze allemaal uniek zijn en dat is ook zo, maar in digitalisering moeten we ons niet willen onderscheiden. We zouden onszelf enorm helpen als we op dat gebied veel meer zouden standaardiseren.”
Wat kunnen gemeenten nu al doen?
De bevindingen van alle zes delen van de uitvoeringsanalyse worden verwerkt in een implementatiestrategie, met handelingsperspectief voor gemeenten. Gemeenten kunnen nu al aan de slag met de aanbevelingen uit de eerste drie delen van de uitvoeringsanalyse. Deze zijn vertaald in overzichtelijke factsheets en allemaal terug te vinden op de website van de VNG. Een paar voorbeelden van deze aanbevelingen, zoals voor AI: inventariseer de risico’s van de AI-systemen die worden gebruikt en vul de rol van AI-compliance officer in, om naleving van de AI-verordening te bevorderen. Een ander voorbeeld, op het gebied van cyberveiligheid: Inventariseer de rollen en structuur binnen je gemeente met de handreiking van de IBD Functieprofielen Informatiebeveiliging , met een omschrijving van het takenpakket, de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de gemeentelijke informatiebeveiligingsfuncties.
Help je collega’s
Van Dam en Wortmann benadrukken dat gemeenten zich bewust worden van wat de Digital Decade voor hen inhoudt en wat ze daar nu al mee kunnen doen. De tijd dringt. Zo is de AI-verordening al deels van kracht en mogen bepaalde AI-systemen sinds 2 februari 2025 niet meer gebruikt worden. Van Dam concludeert: “Ik wil gemeenten echt oproepen om dit serieus op te pakken. Lees de uitvoeringsanalyses, ga aan de slag met de aanbevelingen en maak gebruik van de kennis die er is bij de VNG. Ook als je er eigenlijk geen capaciteit voor hebt, moet je hiermee aan de slag. Daarom is het zo belangrijk om elkaar op te zoeken en elkaar te helpen. Dat zeg ik ook tegen de gemeenten die hier al verder mee zijn: help je collega’s. Dat is ook in je eigen belang, want we zijn samen zo sterk als de zwakste schakel. Dus zet je Common Ground-attitude aan en ga aan de slag!”
Voor meer informatie en ondersteuning kunt u mailen naar: digitaldecade@vng.nl
