Vroegsignalering van schulden is een wettelijke taak voor de gemeente. Dat betekent dat er gegevens heen en weer gaan tussen de vele instanties die bij een schuldentraject betrokken zijn. Bij gemeenten zijn daar vragen over ontstaan, merkte zowel de VNG als de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De ‘Handreiking Wet gemeentelijke schuldhulpverlening – Aandachtspunten volgens de AP’ geeft richting aan de uitvoering van de wet.
Beeld: Shutterstock
De Autoriteit Persoonsgegevens wordt altijd betrokken bij nieuwe wetgeving. Al in 2020 is er contact geweest met de VNG om te polsen of er behoefte was aan advies of extra duiding. Maartje van Eijk en Anna Maj Drenth zijn beiden jurist en senior inspecteur bij de AP, waar zij zich onder meer richten op sector overheid. Zij zijn de opstellers van De Handreiking Wet gemeentelijke schuldhulpverlening – Aandachtspunten. De Handreiking moet helderheid scheppen in de ingewikkelde materie. Van Eijk: “Al vóór de gewijzigde Wgs waren er veel vragen bij professionals en functionarissen gegevensbescherming; die kwamen onder meer voort uit de pilots rond vroegsignalering die gemeenten gehouden hadden. Hoe is het met de grondslagen van de AVG, hoe zit het met de verantwoordelijkheid als je gegevens deelt? Daarnaast kwamen er bij ons Informatie- en Meldpunt Privacy ook van burgers veel vragen en klachten over de verwerking persoonsgegevens. Bijvoorbeeld mag de gemeente mijn gegevens wel aan partij X geven? Of mag de gemeentemijn gegevens opvragen bij een zorgverlener? Kortom, er waren zoveel signalen dat we die niet konden negeren.”
Samenspel
“Daar kwam bij dat wij zagen dat er nog onduidelijkheden zijn tussen de wet en de uitvoering in de praktijk van de gemeenten,” vervolgt Drenth. “Dat beeld hebben we bij de VNG gecheckt. Zij herkenden dat én konden ons zaken aanreiken van de werkvloer die wij niet kenden. De Handreiking is dan ook een samenspel tussen de AP en de VNG; de voorbeelden komen zoveel mogelijk uit de praktijk, zodat die herkenbaar en zinvol zijn voor de professionals.” Een geluk bij een ongeluk was dat de AP het zo druk had dat de Handreiking niet voor de inwerkingtreding van de gewijzigde Wgs klaar was. Van Eijk: “Daardoor konden we nog meer meenemen van de inmiddels lopende praktijk. Een voorbeeld: gemeenten krijgen ook te maken met geringe betalingsachterstanden in plaats van de in de wet benoemde problematische achterstanden. Hoe ga je daarmee om?”
Je moet compliant zijn aan de AVG en burgers op de juiste manier helpen.
“Het algemene advies dat wij hebben is: de wet is er, maar daar stopt het niet bij. Je moet compliant zijn aan de AVG en burgers op de juiste manier helpen. Dat vraagt dat je met respect omgaat met privacy. Dus maak beleid en zorg dat dat uitvoerbaar is. Gegevensbescherming en schuldhulpverlening gaan hand in hand. De wet is daarbij geen disabler maar een enabler. Want privacy zorgt ervoor dat er vertrouwen is in het handelen van de overheid. En vertrouwen is het goud dat je moet koesteren. De gemeente wil het goede doen, dus dan moeten dingen niet misgaan doordat het te ingewikkeld is.”
Stevigere rol
Lieke Veldhuis is implementatiemanager Verbinden Schuldendomein bij VNG Realisatie. Haar implementatieteam heeft de opdracht om de vier wetten en wetswijzigingen – waaronder de Wgs – in het domein goed te laten landen in de gemeentelijke praktijk. “Het uiteindelijke doel is uiteraard dat zo min mogelijk inwoners in problematische schulden terechtkomen en dat ze op tijd en op de juiste manier worden ondersteund. De gemeente heeft daarin een stevigere rol gekregen. De doelstelling van de gewijzigde Wgs is dat met vroegsignalering de inwoners eerder worden bereikt. Dat is met de gewijzigde wet expliciet de taak geworden van de gemeente. Met ondersteuning van de gemeente kan dan een laagdrempelige oplossing gevonden worden, zonder dat er een volledig schuldhulpverleningstraject nodig is. Dat is goedkoper voor alle partijen en prettiger voor de inwoner. Het punt is dat gemeenten sinds de wetwijziging nog allerlei juridische vragen hebben over gegevens delen en opvragen. Vanuit het oogpunt van privacywetgeving zou het bijvoorbeeld ideaal zijn als er in elke fase van de schuldhulpverlening een andere medewerkers van de gemeente aan zet is. Maar voor de inwoner is dat helemaal niet fijn; die moet dan steeds opnieuw dezelfde gegevens aanleveren.”
Bewustwording en proportionaliteit
De Handreiking van de AP biedt handvatten waarmee je inwoners privacyproof kunt helpen. “Maar wij merken dat veel gemeenten nog niet bekend zijn met de Handreiking, of toch nog extra ondersteuning en uitleg nodig hebben,” vervolgt Veldhuis. “Dat doen we onder meer via spreekuren. We leggen daarbij de focus op twee zaken. Ten eerste bewustwording. Weet wélke gegevens je wannéér kunt delen. In de fase van vroegsignalering mag je minder delen dan in de fase van het plan van aanpak of de beschikking. Je moet je dus bewust zijn in welke fase het traject zit: vroegsignalering, toegang tot schuldhulpverlening, plan van aanpak of uitvoering hulpverlening. Mag bijvoorbeeld de drinkwaterleverancier zomaar een betalingsachterstand doorgeven in die eerste fase? En wat als je van meerdere kanten signalen krijgt van schuldeisers, maar er is nog geen contact geweest met de bewoner; mag je daar dan wat mee? Daarnaast is er het vraagstuk van proportionaliteit: heb je bepaalde gegevens echt nodig voor je plan van aanpak, of kun je met minder uit de voeten? Dat soort zaken worden in de Handreiking toegelicht en daar kunnen wij bij adviseren. Bovendien kunnen wij uitvoeringsissues die we signaleren in onze contacten met de gemeenten bespreekbaar maken bij het ministerie.”
Veld in ontwikkeling
Rianne Schwillens en Sandy Bombay zijn respectievelijk manager dienstverlening en kwaliteitsmedewerker schuldhulpverlening van de Gemeenschappelijke Regeling (GR) Peelgemeenten. De GR is het samenwerkingsverband in het sociaal domein van de vijf gemeenten Asten, Deurne, Gemert-Bakel, Laarbeek en Someren. Vanuit de koers ‘Samenwerken door Samen Werken’ werken de GR en de gemeenten aan een stevig sociaal domein. “Dat is belangrijk voor de context waarbinnen wij de Wgs uitvoeren,” vertelt Schwillens. “Vroegsignalering en de toegang tot schuldhulpverlening liggen bij de vijf gemeenten: dat is fase 1. Fase 2, het treffen van de minnelijke schuldregeling en – indien noodzakelijk – het indienen van een Wsnp verzoekschrift en of dwangakkoord, ligt bij de GR.”
Om de gegevens te beschermen is de overdracht helemaal gedigitaliseerd, met alle noodzakelijke autorisatiestappen erin.
Schuldhulpverlening is een veld in ontwikkeling, waarin voor gemeenten nieuwe taken en nieuwe samenwerkingen zijn geïntroduceerd. Schwillens: “Vroegsignalering is bijvoorbeeld een vak op zich. Daar is het vraagstuk van privacy bijgekomen. Dat maakt het lastig. Wij gebruiken de Handreiking van de AP als een soort checklist om de hele samenwerkingsketen tegenaan te leggen. Waar liggen de aandachtspunten, waar de verschillende verantwoordelijkheden, waar de overdrachtsmomenten als het om gegevensuitwisseling gaat. Wat moeten we doen om aan de wet te voldoen?”
Veilige overdracht
Sandy Bombay schets de volgende situatie: “Een inwoner meldt zich bij de eigen gemeente en dan moet er binnen vier weken een eerste gesprek plaatsvinden. Tot het eerste gesprek mag de gemeente de BRP-gegevens en legitimatie opvragen. Pas na de toelating tot schuldhulpverlening mag er meer, bijvoorbeeld bij UWV gegevens opvragen. Dat is allemaal nog in fase 1, bij de gemeente van de inwoner. Als er een minnelijke schuldregeling moet worden opgestart, wordt het dossier overgedragen naar de GR voor de uitvoering van de minnelijke regeling. Er zijn dus allerlei overdrachtsmoment met alle risico’s van dien. Om de gegevens te beschermen hebben wij de overdracht helemaal gedigitaliseerd, met alle noodzakelijke autorisatiestappen erin. Pas als de gemeentelijke schuldhulpverlener een vinkje zet, wordt het dossier inzichtelijk voor fase 2. Dat wordt van tevoren besproken met de inwoner. Als het dossier is overgedragen naar de GR, is er een kennismakingsgesprek met de schulddienstverlener van de GR. Hierna worden de schuldeisers benaderd met het verzoek gegevens aan te leveren. Omdat er door zowel de lokale schuldhulpverleners als de schuldhulpverleners van de GR in één systeem wordt gewerkt, hebben we een veilige en effectieve overdracht geregeld van fase 1 naar fase 2 in één systeem.”
Toegevoegde waarde
Vanuit de ambitie ‘bevlogen samenwerking rondom de inwoner’ heeft de GR samen met de gemeenten uitgewerkt hoe ze de keten schuldhulpverlening het beste konden inrichten. Schwillens: “Dat hebben we ruim voor de inwerkingtreding van de Wgs gedaan. Je weet dat de wetswijziging eraan komt en daar wilden wij ons goed op voorbereiden. Je wilt de inwoner goed helpen en een proces creëren dat én werkbaar is én voldoet aan de wettelijke eisen. Dat is behoorlijk complex. Daarom heeft de Handreiking van de AP beslist toegevoegde waarde als checklist voor je eigen proces. Waar moet je in welke fase op letten, waar zitten de bottlenecks? Het kan voorkomen dat er in fase 1 ook een vrijwilliger aan de bewoner wordt gekoppeld. Waar moet je dan op letten bij de overdracht? Dat zijn vragen waar de Handreiking bij kan helpen. Ik dacht in eerste instantie ook: wat moet ik ermee. Maar als je hem gaat gebruiken door hem naast je proces te leggen, gaat het leven. Schulphulpverlening is nu eenmaal een complex veld, met veel partijen, dynamiek en privacy-issues. De Handreiking brengt dat allemaal bij elkaar waardoor het uiteindelijk eenvoudiger wordt voor de gemeente en beter voor de inwoner.”
