Waar blijft de minister van Digitale Zaken?
Het stof van de verkiezingsuitslag is neergedaald, het proces van verkennen, informeren en formeren is begonnen. De druk om snel tot een nieuwe regering te komen ligt er overduidelijk, met een vracht aan belangrijke dossiers die moeten worden opgepakt. Digitalisering is zo’n dossier. Wat mij betreft zó belangrijk dat het een nieuw ministerie rechtvaardigt.
Dus waar blijft die minister van Digitale Zaken? Met alle respect voor het werk van onze staatssecretaris die belast is met digitalisering, met alle doordachte plannen uit de Nederlandse Digitaliseringsstrategie waar ik vierkant achter sta: dat doet nog geen recht aan de essentiële rol die de overheid heeft bij digitaliseringsdossiers. Er is meer sturing en regie nodig en we moeten heldere keuzes maken. Anders gezegd: we hebben een begin gemaakt, maar er mag een flinke schep bovenop. Ik ervaar bijna dagelijks deze noodzaak in mijn rol als directeur van Kennisnet en voorzitter van het Forum Standaardisatie.
Digitale technologie is overal
Digitale technologie is volledig versmolten met onze leefomgeving en die band wordt alleen maar sterker. De analyse die mijn collega’s bij Kennisnet voor het onderwijsveld maakten, geldt voor de gehele samenleving. De maatschappij is in veel opzichten een digitale samenleving, waarin de fysieke en virtuele realiteit door elkaar lopen. Elk (leer)proces kent een digitale tegenhanger of digitale ondersteuning. Tel daarbij de invloed van big tech op en onze afhankelijkheid van datagedreven bedrijven en cloudleveranciers. Kijk ook naar de ontwikkelingen rond AI. Er liggen grote opgaves die over domeinen en departementen heen reiken.
Koploper in digitalisering?
Op dit moment moeten we het niet hebben van de doortastende Nederlandse overheid als het gaat over ICT-beleid, zo merkte Brenno de Winter op in zijn blog in aanloop naar de verkiezingen van oktober. Hij schetst een wat cynisch beeld, maar niet geheel onterecht. Het is Brussel die wetgeving maakt en de lijnen uitzet. En dat kan dan soms traag gaan, de EU gaat stug door. En waar we inmiddels vanuit Europa een waaier aan wetten en richtlijnen hebben, zoals Digital Services Act, AI Act en NIS2, volgt Nederland (soms te laat) met invoeren hiervan. Dat is werkbaar, maar we hoeven ons zeker geen koploper te noemen op het gebied van digitalisering. In landen als Estland, Duitsland en België pakt de overheid wél de voortrekkersrol en is digitalisering een speerpunt van beleid. België heeft een ministerie van Digitalisering, Privacy en AI.
Digitalisering nog geen ‘chefsache’
Dat zie ik ook in het onderwijsveld: digitalisering en ICT zijn nog altijd géén topprioriteit bij onderwijsbestuurders. En waar het wel een plek krijgt in visie en beleid, is de toepassing in de praktijk nog beperkt, zo laat de nieuwste Monitor Digitalisering Onderwijs (november 2025) zien. Dat is verklaarbaar; het kennisniveau bij bestuurders is nog te beperkt. Hier wordt aan gewerkt en er zijn inmiddels ook leergangen op politiek-bestuurlijk niveau. In de nieuwe meerjarenkoers van Kennisnet zetten wij erop in dat digitalisering wél chefsache wordt voor bestuurders in het onderwijsveld.
Waarom is dat belangrijk? Een voorbeeld: ik las het rapport van de SER over AI en werk. Kennis en bewustzijn over AI is volgens de SER belangrijk in alle delen van de samenleving, want uiteindelijk zal iedereen mee moeten kunnen met de veranderingen rond AI. Hierin lees ik een oproep aan de onderwijssector om mee te denken over dit dossier. Wat is de beste manier om mensen goed te scholen en bij te scholen? We hoeven allemaal geen AI-experts te zijn, maar we moeten er wel mee om leren gaan. Leren dus. Dat is precies het vakgebied van docenten en daarmee ook een opgave voor onderwijsbestuurders.
Is een ministerie Digitale Zaken de oplossing?
Terug naar dat ministerie. Is dat de oplossing? Er lopen talloze trajecten, we hebben onze Strategie Digitale Economie en de Nederlandse Cybersecurity Strategie en we hebben een Nederlandse Digitaliseringsstrategie. Als we daar met zijn allen de schouders onder zetten, moeten we een heel eind komen. Is daar een nieuw departement voor nodig?
U raadt mijn antwoord op deze vraag. De NDS richt zich met name op overheidsdienstverlening, maar dat is wat mij betreft niet breed genoeg. Wil de overheid écht aan het stuur zitten van een bredere digitaliseringskoers, dan hoort daar een volwaardig ministerie bij. Een ministerie dat ook andere gebieden zoals onderwijs, zorg, media en de fysieke leefomgeving meeneemt in die koers én die de doorsnijdende thema’s en NDS-prioriteiten meepakt.
Met een sterk ministerie kunnen we in gesprek met onze nationale en Europese partners en zo nodig tegenwicht bieden aan de krachten van big tech. Digitale veiligheid, digitale weerbaarheid, desinformatie, data en privacy, Europese cloud, open source: schaar al deze onderwerpen onder één departement.
Het is tijd voor echte sturing en regie.
Lees ook:
