Waar gaat het op macroniveau heen met AI?
Als alles razendsnel gaat moet je soms juist even stil blijven staan om te reflecteren op wat er precies gebeurt. Niet alleen in je eigen professionele blikveld maar ook wat breder. Dat moment is wat mij betreft nu aangebroken voor AI-wetenschappers.
Als een AI-wetenschapper iets vindt van de rol van AI in de samenleving dan gaat dat veelal over ontwikkelingen op microniveau. Hoe veranderen onze banen door AI? Waar mag je AI wel of niet voor gebruiken? Wat zijn de risico’s als AI verkeerde antwoorden geeft?
Dat zijn natuurlijk stuk voor stuk belangrijke vragen en inhoudelijke kennis is belangrijk bij het vinden van de juiste antwoorden. Maar op macroniveau – wat is de impact van AI op onze maatschappij – is het juist oorverdovend stil vanuit de AI-wetenschappers. Een positieve uitzondering daarop is collega hoogleraar Max Welling, die al in 2015 in het Financieele Dagblad inging op de invloed van AI op de arbeidsmarkt. Ook de ‘rockstar – CEO’s’ van het type Elon Musk laten zich horen, maar die reken ik voor het gemak even niet onder AI-wetenschappers, gezien de andere belangen die daarbij spelen.
Het is vrijwel zeker dat er op macroniveau grote veranderingen zullen plaatsvinden. Die zullen waarschijnlijk in de nabije toekomst niet langzamer gaan, zelfs als we op microniveau niet precies weten wat de effecten zijn. Denk bijvoorbeeld aan de verandering in de machtsbalans tussen kapitaal en arbeid, waarvan we al decennia de signalen zien. De verdeling van welvaart wordt schever, de macht van de vakbonden neemt af en de discussie over het basisinkomen komt steeds weer terug op de agenda. Natuurlijk is daar ook volop aandacht voor vanuit onder meer politici, bankiers en historici. En terecht, want het verleden leert ons dat dergelijke verschuivingen vaak leiden tot onrust, instabiliteit of zelfs revolutie.
In dat licht is de afwezigheid van AI-wetenschappers in het debat heel bijzonder. Op andere domeinen zou zoiets ondenkbaar zijn. Het is als een discussie over klimaatverandering zonder inbreng van wetenschappers die verstand hebben van oceaanstromingen of als het bestrijden van een wereldwijde epidemie zonder betrokkenheid van medische wetenschappers.
Heel eerlijk: ik hoor zelf ook tot de zwijgende groep. Ik heb op macroniveau geen idee waar dit heen gaat en hoe het moet worden opgelost. Maar ik weet wel dat we deze discussie niet enkel willen overlaten aan politici, bankiers en historici. We moeten mee leren denken op een abstracter niveau – wat betekent deze ontwikkeling voor onze maatschappij en onze menselijkheid. Een goede wetenschapper kijkt over de grenzen heen van zijn eigen discipline, zeker als die discipline op zijn minst gedeeltelijk verantwoordelijk is voor wat er over die grenzen heen gebeurt. Dat vraagt om verbeeldingskracht en geeft wetenschappers een ongemakkelijk gevoel, maar we hebben die bijdrage nu meer dan ooit nodig.
Hoe gaaf is het dat wij mensen ‘AI’ hebben kunnen bedenken en onszelf nu geconfronteerd zien met de onderzoeksvraag:
“Hoe beïnvloedt de voortschrijdende ontwikkeling van kunstmatige intelligentie (AI) de structuur van de samenleving op macro-economisch niveau en welke interdisciplinaire strategieën zijn nodig om de welvaartsverdeling en machtsbalansen positief te sturen?”
Deze vraag is multidisciplinair, moet dat wel zijn, omdat het antwoorden vereist uit verschillende vakgebieden. Feitelijk zijn wij op zoek naar antwoorden uitL
1. **Economie**: Om de impact van AI op arbeid, kapitaal en de algehele economische structuur te beoordelen.
2. **Sociologie**: Om te begrijpen hoe AI de sociale structuren en relaties kan beïnvloeden, zoals de verdeling van welvaart en sociale ongelijkheid.
3. **Technologie en Computerwetenschappen**: Voor inzicht in de technische ontwikkelingen van AI en de mogelijke toekomstige trajecten.
4. **Politieke Wetenschappen**: Om te kijken naar de machtsdynamiek en beleidsvorming die nodig is om de effecten van AI op de samenleving te beheren.
5. **Ethiek en Filosofie**: Om de ethische implicaties en het effect van AI op menselijke waarden en gedrag te overwegen.
6. **Arbeidswetenschappen**: Voor de implicaties van AI op werkgelegenheid, arbeidsvoorwaarden en de rol van vakbonden.
7. **Geschiedenis**: Om historische parallellen en lessen te trekken die relevant zijn voor de huidige transitie.
Sanders’ vraag vereist een holistische benadering, waarbij de inzichten van al deze disciplines geïntegreerd moeten worden om een uitgebreid beeld te krijgen van de potentiële invloed van AI op onze samenleving. Het gaat niet alleen om het identificeren van de veranderingen die AI teweegbrengt, maar ook om het ontwikkelen van strategieën om deze veranderingen te begeleiden, op een manier die ten goede komt aan de samenleving als geheel. Dit vraagt om samenwerking tussen wetenschappers, beleidsmakers, industrie-experts en maatschappelijke groeperingen.
AI raakt ons op micro en macro niveau:
Micro-niveau: Hoe veranderen onze banen door AI? Waar mag je AI wel of niet voor gebruiken? Wat zijn de risico’s van incorrecte AI antwoorden? Dit is het niveau waarom wetenschappers los kunnen gaan op het in kaart brengen van de directe effecten van AI. Kritisch kijken naar naar toepassingen en risico’s.
Macro-niveau: Wat is eigenlijk de impact van AI op onze maatschappij? Hoe zal de machtsbalans tussen kapitaal en arbeid veranderen? Hoe wordt welvaart verdeeld in een AI-gedreven economie?
Hier zie je dat vooral politici en historici het voortouw nemen, maar hoeveel hands-on ervaring hebben die mensen? Gebruiken zij AI om zichzelf te dwingen om slimmere vragen te stellen, binnen de veilige randvoorwaarden van onderkende wetenschappelijke modellen? Met strak getrainde modellen? (narrow AI) Wat betekent AI-ontwikkeling voor onze maatschappij en menselijkheid? Hoe kunnen we meedenken op een abstracter niveau?
Pak die uitdagingen! Pas AI gewoon dagelijks toe en kijk wat het met je doet. Je discussieert met jezelf, maar wordt gedwongen om te blijven redeneren binnen het model dat je gekozen hebt.