Waardengedreven digitaliseren vraagt om hogere waardering ict-functie

Het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) kampt met problemen bij de uitvoering van ict-projecten. Nadat in 2017 noodgedwongen het ict-project Bevolkingsregistratie Personen werd gestopt, hebben recent de ict-projecten Plooi en de nieuwe Generieke Digitale Infrastructuur van Logius een ‘begin opnieuw’-advies gekregen. Het Digitaal Stelsel Omgevingswet van BZK kost hoofdbrekens en moet nog worden ingevoerd. Miljoenen euro’s worden afgeschreven en ambities blijven ongerealiseerd. Een bijkomend probleem is het personeelstekort dat deze langlopende projecten met zich meebrengen. De overheid kan zich deze situatie niet langer veroorloven.

Ambitieuze werkagenda

Digitalisering is niet slechts een ondersteuning van bedrijfsprocessen, maar vormt de basis voor innovaties op bijna alle beleidsterreinen. De werkagenda ‘Waardengedreven Digitaliseren’ van BZK geeft inzicht in de verwachtingen voor de overheid op dit gebied. De makers van deze agenda vinden het terecht belangrijk dat digitale dienstverlening toegankelijk is. BZK laat in de werkagenda dan ook in werkelijk alles waar digitalisering een rol speelt, de overheid te hulp schieten: onze overheid investeert in digitale vaardigheden voor alle burgers, en biedt ondersteuning aan overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties om digitaal mee te komen. Ook wordt er gewerkt aan het verminderen van de impact van online desinformatie. Zelfs het begrip van de kansen en risico’s van opkomende technologieën is onderdeel van de ambitie. Dat klinkt allemaal te mooi om waar te zijn, en dat is het ook: zo is het staand beleid dat alle mensen begrijpen wat de kansen en risico’s zijn van de top vijf opkomende technologieën. Ja, het staat er echt!

Het plan om burgers en ondernemers te helpen is bemoedigend. Maar er zijn toch sombere kanten aan deze situatie. De vraag is immers wie al deze hulp en ondersteuning gaat bieden? Van BZK hoeven we deze hulp niet te verwachten: zij hebben de handen vol hebben aan haar eigen ict-problemen. Ook de rest van de overheid heeft last van een gebrek aan ict-deskundigheid, terwijl de kosten voor ict bij de overheid enorm stijgen: deze stijging gaat gemiddeld richting 25% per jaar. De ict-kostenstijging gaat hand in hand met systemen met veel achterstallig onderhoud. De overheid huurt dan ook steeds meer mensen in om de boel op te lossen. Dat is niet een opsteker voor de kwaliteit: externe mensen leren immers op kosten van het Rijk en gaan vervolgens met hun opgedane kennis naar elders. Recent onderzoek van PwC laat zien dat de productiviteit in de uitvoering in de afgelopen jaren op tal van plekken behoorlijk gedaald is.

Uitvoeringsorganisaties moeten dus steeds meer werk verrichten met steeds minder productieve mensen, terwijl de kennis van systemen verloren gaat door pensionering. Met de komst van generatieve AI zijn we een volgende stap op weg naar de digitalisering van ons volledige bestaan. Het beschermen van waarden vergt bestuurlijke kennis van zaken en de inrichting van hoogwaardige taken zoals toezicht. Het is duidelijk dat ook hier simpelweg te weinig kundige mensen zijn om deze uitdagingen aan te pakken.

Om ambities waar te maken moet BZK in ieder geval twee dingen doen

Ten eerste, productiever worden. Dat kan door beter na te denken over de uitvoering. Niet alleen door het starten van betere ict-projecten zodat deskundigen niet jarenlang onnodig ingezet worden, maar ook en juist bij de digitale werkagenda moet beter nagedacht worden over de uitvoerbaarheid ervan. Schrijven dat alle mensen begrijpen wat de kansen en de risico’s zijn van de top vijf opkomende technologieën is niet alleen belabberd beleid, het is ook onuitvoerbaar: ‘Mam, ik vraag het je nog één keer: wat zijn de kansen en risico’s van machine learning?’. Kwalitatief goede uitvoering maakt een overheid productiever, maar kwalitatief goed beleid doet dat zéker.

Ten tweede moet het Rijk een veel aantrekkelijker werkgever zijn voor kundige ict’ers waarnaar geluisterd wordt. Deze werkgever is de overheid nu niet. Goede ict’ers krijgen niet de waardering en honorering die beleidsmedewerkers krijgen, er is geen cultuur waar leren en het maken van fouten een plek hebben en sterke techneuten worden niet gehoord. Meer waardering en betere posities voor ict’ers met vakkennis is een goede eerste stap. Daar is werk aan de winkel voor de Algemene Bestuursdienst. Het goede nieuws is dat de Algemene Bestuursdienst ook onder BZK valt.