Wat als de Duitsers komen?
Inmiddels is er ook in het huidige Europa niet overal sprake van vrije democratie. Binnen onze eigen regering klinken ook ronduit ondemocratische geluiden. Dat roept de vraag op in hoeverre onze eigen digitale overheid beschermd is tegen een operatie á la DOGE.
Afgelopen dagen heb ik met veel plezier en herkenning de analyse en aanbevelingen gelezen van de voormalig regeringscommissaris voor de informatiehuishouding, Arre Zuurmond. Zijn pleidooi voor een responsieve en pro-actieve overheid is velen uit het hart gegrepen. Vooral de “customer journey” van de mensen die op de overheid zijn aangewezen mag wel een paar onsjes beter. Als we de staatssecretaris voor Digitale Zaken mogen geloven worden we op onze wenken bediend, want hij wil serieus werk maken van één digitale overheid, waar gegevens van burgers moeiteloos zijn te koppelen om tot beter beleid en dienstverlening te komen.
Terwijl wij digitale technologie binnen de overheid “for the good” willen inzetten, gebeurt aan de andere kant van de oceaan op dit moment precies het tegenovergestelde. Het DOGE-team onder leiding van Elon Musk heeft zich meester gemaakt van allerlei databases van de overheid en die samengevoegd tot één superdatabase, waar ze met AI bekijken wie het bestaande regime onwelgevallig is en hoe ze daartegen kunnen optreden. Technologie “for the bad” dus.
Binnen de 100 dagen dat Trump aan de macht is, is er een digitale surveillance ontwikkeld die niet voor mogelijk werd gehouden. Overigens beperkt die surveillance zich niet tot alleen data van de overheid: aan de grens worden inmiddels ook al mensen aangehouden op basis van hun profiel op hun social media. In de New York Times verscheen deze week een essay met als titel: ‘This Is What We Were Always Scared of’: DOGE Is Building a Surveillance State’. Hierin wordt onder andere gewezen op het gebrek aan toezicht en handhaving als het gaat om de privacywetgeving in de VS. Daar kennen ze blijkbaar geen equivalent van onze Autoriteit Persoonsgegevens.
Het is best bijzonder dat wij in Nederland vertrouwen hebben in een overheid die onze vrijheid beschermt en met digitale middelen het goede met ons voor heeft. Zeker tegen de achtergrond van de 5 mei-viering van bevrijding en inmiddels tachtig jaar vrijheid. Vanzelfsprekend is het namelijk niet. Een aantal jaar geleden mocht ik op uitnodiging van de Europese Commissie ambtenaren in Griekenland uitleggen hoe in Nederland de digitale dienstverlening van de overheid vorm had gekregen. Het gezelschap luisterde beleefd in een snikheet zaaltje in een buitenbuurt van Athene, totdat iemand inbrak en vertelde dat het voor Grieken helemaal niet vanzelfsprekend is om de overheid te vertrouwen, gezien de ervaringen met het dictatoriale kolonelsregime niet al te lang geleden.
Medio jaren tachtig mocht ik vanuit de VNG aan gemeentebesturen uitleggen dat ze iets aan informatieplanning moesten doen gezien de opkomende automatisering. Tijdens die sessies kwam veelvuldig als vraag van oudere wethouders en raadsleden: wat als de Duitsers komen? Bij deze mensen was het trauma van de bezetter die zonder al teveel moeite greep had gekregen op de overheidsadministratie nog springlevend. Destijds kon je nog zeggen dat een computertape sneller was vernietigd dan rijen kaartenbakken met papieren dossiers. Met alle data die tegenwoordig in de cloud staat, is dat een illusie. Maar wat dan wel? Moeten we niet eens nadenken over praktische maatregelen “voor het geval dat”? Wie weet: een kill switch voor de Functionaris Gegevensbescherming?
Lees ook:
