‘Zonder ASML ligt Sillicon Valley plat’

Beeld: Lex Draijer/De Beeldredaktie

Minister Wobke Hoekstra van Financiën en Eric Wiebes van EZK presenteerden ‘post-Prinjesdag’ het Nationaal Groeifonds, in de wandelgangen bekend als het Wobke-Wiebes-fonds. Het is gericht op structurele versterking van de economie. Het kabinet trekt 20 miljard euro uit in 5 tranches van 4 miljard euro. Een onafhankelijke commissie van deskundigen gaat projecten beoordelen die bedrijven en decentrale overheden kunnen indienen. De ministers willen het duurzame verdienvermogen van Nederland versterken. Onderzoek en ontwikkeling zijn belangrijke thema’s. Tegen deze achtergrond zet John Jorritsma, voorzitter van de Brainport Eindhoven, de succesvolle triple helix in de schijnwerpers. Jorritsma stelt dat het Eindhovens succes een voorbeeld voor Nederland kan zijn. Door sturen op innovatie en technologie kunnen stedelijke regio’s de stagnerende economie uit de coronamisère leiden. “Investeren in kennis en technologie is een must, ongeacht corona. Investeren in technologie heeft economisch en maatschappelijk potentieel. De oplossing van grote maatschappelijke vraagstukken komt dichterbij dankzij technologie.”

De triple helix van Brainport Eindhoven staat voor het intensief samen optrekken van bedrijven, onderwijs en overheid. De samenwerking tussen de TU Eindhoven en Fontys Hogeschool, bedrijven als ASML en VDL en (decentrale) overheden bracht de regio een Wirtschaftswunder van formaat, nadat eind jaren 80 en begin jaren 90 meer dan 50 duizend mensen hun baan waren verloren. DAF was failliet gegaan, Philips voerde grote bezuinigingen door en de maakindustrie verplaatste op grote schaal werk naar lagelonenlanden. In de jaren daarna begon de regio een investeringsfonds en een stimuleringsprogramma en met het verbinden van bedrijven, het hoger onderwijs en de overheid. Het werd een klinkend succes. Vlak voor het uitbreken van corona zat de werkloosheid in de regio op een all time low. “De regio heeft zichzelf als Baron van Münchhausen aan de haren uit het moeras getrokken”, zegt Jorritsma. “Het werk is teruggehaald, maar dan slimmer, hoogtechnologisch. Je komt op bezoek bij bedrijven in onze regio altijd in laboratoria, in clean rooms. Met hoog-industriële hightech precisie-industrie.” Deze koers kan heel Nederland een duurzame uitweg bieden uit de coronacrisis, meent Jorritsma.

Sleuteltechnologie

De Brainport wil bij het Nationaal Groeifonds plannen indienen op het terrein van kunstmatige intelligentie en slimme mobiliteit. De regio Eindhoven loopt voorop in de ontwikkeling van sleuteltechnologieën, zoals 3D-printen, micro- en nano-elektronica en geïntegreerde fotonica (microchips die werken op lichtstralen). De Brainport wil zijn koppositie uitbouwen door sleuteltechnologie te verbinden aan nieuwe toepassingsgebieden. Het is belangrijk dat de Rijksoverheid dit financieel ondersteunt om banken en andere investeerders over de streep te trekken, zegt Jorritsma. “Investeerders en beleggers willen investeren als de overheid meedoet. Het geeft vertrouwen als de overheid een deel van het risico wegneemt.” Hij beklemtoont dat niet alleen de regio Eindhoven, maar de hele Nederlandse economie profiteert van een nieuw kennisgedreven verdienmodel. “Sleuteltechnologie werkt door in de hele keten. Het levert werkgelegenheid op voor wetenschappelijk opgeleide mensen, maar de meeste banen die worden gecreëerd zijn praktisch gerichte mbo-banen. Het gaat zeker niet alleen om de dikke nekken die vijf keer modaal verdienen.”

Sleuteltechnologie is de basis voor het oplossen van grote maatschappelijke vragen, schrijft de Brainport in z’n Meerjarenagenda. Jorritsma geeft een serie voorbeelden. Om te beginnen de    energietransitie. De Brainport ziet grote economische kansen in het ontwikkelen van technologie voor het opslaan van duurzame energie. Geïntegreerde fotonica is een ander voorbeeld van technologie voor het verduurzamen van de economie. Het toepassen van deze techniek om microchips te sturen op licht in plaats van elektriciteit, geeft enorme besparingen op het energieverbruik van datacenters. In de gezondheidszorg leidt technologie tot baanbrekende nieuwe behandelingen, zoals robotgestuurde operaties en het toepassen van algoritmes om te voorspellen of mensen gevoelig zijn voor bepaalde ziektes. Trots vertelt Jorritsma over de kunstmatige baarmoeder die is ontwikkeld door het Máxima Medisch Centrum en de TU Eindhoven. De overlevingskansen van vroeggeboren baby’s zijn daarmee spectaculair toegenomen.

Join, Boost, Sustain

In zijn functies als burgemeester, voorzitter van de metropool regio en de Stichting Brainport is Jorritsma de verbindende schakel tussen allerlei partijen die een rol spelen in de economische ontwikkeling. Ook internationaal. Onlangs werd hij ambassadeur van het initiatief Join, Boost, Sustain. Dit is een initiatief dat door steden zelf op gang is getrokken binnen de Urban Agenda en nu ook volledig omarmd wordt door de Europese Commissie (living-in.eu). Het    is gericht op de informatiesamenleving in Europa. Digitale voorzieningen en infrastructuur zijn een conditio sine qua non voor een kennisgedreven economie. Ook met het oog op dienstverlening door (decentrale) overheden aan burgers en bedrijven. Voor de kwaliteit van de informatiesamenleving is het cruciaal dat overheden samen optrekken, in het binnenland en in Europa. Stedelijke regio’s hebben daarvoor binnen de Urban Agenda het voortouw genomen. Eindhoven heeft hierin de trekkersrol.

We willen digitale oplossingen voor maatschappelijke vragen opschalen naar heel Europa

Binnen Nederland organiseren gemeenten al steeds meer samen, bijvoorbeeld de Common Ground, het Digitaal Stelsel Omgevingswet en het iSociaalDomein. De samenwerking leidt tot meer kwaliteit, lagere kosten en een sterkere positie ten opzichte van marktpartijen. Op Europese schaal is samenwerking zeker zo belangrijk. Onder meer vanwege regelgeving waar gemeenten in het dagelijks werk mee te maken hebben of krijgen, zoals de Single Digital Gateway (SDG) die Europeanen toegang geeft tot informatie en procedures. Technisch gesproken zijn de lidstaten daar nog niet klaar voor; de helft van de landen heeft bijvoorbeeld nog geen digitale identiteit. “Het idee van de Declaration Join, Boost, Sustain is dat we de informatiesamenleving duurzaam maken en Europees dekkend”, zegt Jorritsma. “Nu zijn er nog grote verschillen tussen landen, in sommige zuidelijke lidstaten moet er nog heel wat gebeuren. Over het algemeen zijn stedelijke regio’s ook veel verder dan landelijke gebieden. We willen digitale oplossingen voor maatschappelijke vragen opschalen naar heel Europa.”

Principes voor de Digitale Samenleving

Hoe komt het dat juist steden, en niet de nationale overheden het voortouw nemen in de ontwikkeling van de informatiesamenleving? “Economische en technologische ontwikkelingen vinden plaats in stedelijke agglomeraties. Door corona zijn we in de hele samenleving online gaan werken. Dat kan alleen van onderop gebeuren, de nationale overheid zou dat nooit kunnen afdwingen”, zegt Jorritsma. Daar komt bij dat informatietechnologie zich overal opdringt in het stedelijk leven. Dit dwingt bestuurders om na te denken over de maatschappelijke gevolgen. Jorritsma wijst op China waar de staat informatietechnologie inzet om burgers vergaand te controleren. En op Amerika waar Google en Facebook de touwtjes in handen hebben. “Europese steden willen een andere standaard. Informatietechnologie om er het goede mee te doen: betere dienstverlening en technologie inzetten voor maatschappelijke opgaven. Maar wel met waarborgen voor de privacy.”

Samen met Amsterdam stelde Eindhoven de Principes voor de Digitale Samenleving op, die zijn inmiddels omarmd door de VNG. De principes zijn erop gericht dat data open en inzichtelijk zijn, dat digitale infrastructuur toegankelijk is voor iedereen en dat alle spelers transparant zijn over apparatuur en technologie in de openbare ruimte. Alle Nederlandse gemeenten hebben de principes overgenomen. De VNG ontwikkelde op basis van de principes een Modelovereenkomst slimme toepassingen waarmee gemeenten met leveranciers en marktpartijen sluitende afspraken kunnen maken. Enerzijds om de privacy van inwoners te beschermen en anderzijds om de rechten op data en het gebruik van infrastructuur te regelen. Zo kunnen gemeenten een lock-in voorkomen (de situatie dat je afhankelijk wordt van één aanbieder). De Principes voor de Digitale Samenleving zijn intussen omarmd en overgenomen door het Rijk. Met de declaration Join, Boost, Sustain worden ze het fundament voor de Europese informatiesamenleving.

Geluksvogel

Het is niet toevallig dat Eindhoven een trekkersrol op zich heeft genomen. Het past in het technologieprofiel van de regio. Jorritsma vertelt gretig wat een “geluksvogel” zijn regio is met alle mondiale bedrijven die er zijn gevestigd. “ASML levert 98 procent van de wereldproductie van EUV-machines (om chips te maken). Als ASML niet meer functioneert, ligt Sillicon Valley plat. Maar we hebben ook nog hele grote techbedrijven als Sigify (wereldleider in connected led-systemen) en Prodrive technologies.” Jorritsma is ervan overtuigd dat Nederland het potentieel heeft om te concurreren met Shanghai, Boston en Sillicon Valley. “Maar het vraagt focus. Wij missen de financiële impulsen die bijvoorbeeld de Boston Area wel krijgt vanuit de overheid.”

Eindhoven concurreert wereldwijd op de markt voor hoogopgeleide kenniswerkers. Dat stelt eisen aan de voorzieningen. Jorritsma zegt dat – zelfs in coronatijd – ASML 250 tot 300 mensen per maand nodig heeft. “Dit vraagt een hele andere outfit van de stad. We bouwen geen wijken, maar een skyline. Bij het station komen drie torens waarvan de hoogste 170 meter is. Dit past in het concept voor een technologiegedreven verdienmodel.” Dat klinkt groots en meeslepend, maar hoe vertelt Jorritsma dit verhaal aan ‘gewone mensen’ uit de werkende klasse? “Zij hebben er juist belang bij. Als het economisch goed gaat, groeit de werkgelegenheid overal. In de horeca, bij de retail en de glazenwasser.”

Corona maakt een vlucht naar voren noodzakelijk, voorziet Jorritsma. “Je moet hooien als de zon schijnt en investeren als het tegenzit. We moeten corona indammen en meteen beginnen met investeren in de nieuwe economie. Want de traditionele krijgen we niet meer terug. Niet wachten en steunen op onze ellebogen tot na de crisis. Niet treuren, maar aan de slag.”

Dit artikel staat ook in iBestuur magazine 36