Data Morgana

Ten eerste door de onrust en het gemopper bij de invoering. Alsof niets meer mag en privacybescherming vooral een hindermacht is. Vaak gaat dat echter over zaken die we nog maar tien, vijftien jaar kennen, maar die we nu al als vanzelfsprekend recht zijn gaan beschouwen. Zoals alle apps die we gebruiken om te communiceren, te navigeren, te kopen en ons te vermaken.

Ten tweede is de AVG zelf er een uiting van dat onze opvatting over privacy zich ontwikkelt. De Europese naam, Dataprotectie, geeft dat nog duidelijker aan. Wie had er twintig jaar geleden van data gehoord? Nu zien we overal data. Dat ze overal gecreëerd, gedeeld en gecombineerd worden. Dat we met al onze selftrackers en sensoren zelf gedataficeerd worden. En dat de zeggenschap over al die data onpeilbare commerciële, politieke en bestuurlijke macht creëert. De Dataprotectiewetgeving is het gevolg van dat toegenomen bewustzijn. Het is een poging ons eigenaarschap, onze data-autonomie te herstellen en een tegenmacht te creëren. Daar moeten we de EU dankbaar voor zijn, want dat kan alleen in internationaal verband!

Maar natuurlijk heeft het zijn keerzijdes, ook in mijn vakgebied. Onderzoekers in archieven worden geconfronteerd met de AVG. De afgelopen jaren zijn talloze collecties gedigitaliseerd en online gekomen. Vooral genealogen zijn eraan gewend geraakt wereldwijd gigantische databases met familiegegevens te raadplegen. Archieven in Nederland hebben enorm geïnvesteerd in online toegankelijke collecties, bijvoorbeeld door digitalisering van gezinskaarten uit het oude bevolkingsregister. Door de AVG komen we erachter dat deze kaarten helemaal niet online hadden gemogen. Onder andere omdat ze gegevens bevatten over derden en over godsdienst. Dat mocht al niet van de voorganger, de Wet Bescherming Persoonsgegevens (Wbp), maar het echte besef dringt nu pas door. Interessant is dat gegevens wel in het archief zelf, maar niet online beschikbaar mogen zijn. Online zijn ze namelijk direct tot in het oneindige te kopiëren en te linken.

Technologie beïnvloedt de aard en beleving van privacy. De schending van privacy online kan nu eenmaal massaal en onomkeerbaar zijn. Zo zullen we zeker nog meer consequenties tegenkomen van een veranderend besef van privacy. Daar zullen weer andere oplossingen voor moeten worden gevonden die de verworvenheden van de technologie behouden, maar de risico’s beperken. Het is aan ons daar slim mee om te gaan. Uiteindelijk is data-autonomie het waard heroverd en verdedigd te worden. Zodat iedereen zeggenschap heeft over zijn eigen data. Niet alleen door wetten, maar ook door het ontwerp van systemen en waarborgen. Als dat lukt is data-autonomie geen data morgana.

Marens Engelhard is Algemeen Rijksarchivaris

Deze bijdrage is te vinden in iBestuur magazine 28. Download hier