Samen voor de CoronaMelder (2)

Op GitHub staat een lijst met experts van binnen en buiten het ministerie die een bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van de CoronaMelder. Het zijn er ruim 70 en de lijst is verre van compleet. Het maakte mij meer dan nieuwsgierig hoe een dergelijk groot en divers samengesteld gezelschap erin is geslaagd om in korte tijd en onder hoge maatschappelijke druk een goed functionerende, toegankelijke en veilige app te bouwen. En dan ook nog open source, wat mijn nieuwsgierigheid extra prikkelde. Hoe hebben zij dat voor elkaar gekregen? Voor het antwoord neemt Edo Plantinga, VWS community manager van CoronaMelder, mij terug naar de weken voor de appathon toen Veilig tegen Corona – een brede gelegenheidscoalitie, bestaande uit onder meer Bits for Freedom, Waag, Code for NL en Amnesty International – tien uitgangspunten opstelde waaraan een corona-app aan zou moeten voldoen. Samengevat komt het erop neer dat de app transparant, vrijwillig, gebruiksvriendelijk en zo anoniem mogelijk moest zijn. ‘Als niet aan deze uitgangspunten wordt voldaan hebben wij geen vertrouwen in de app en zullen we ons tegen de implementatie ervan verzetten,’ klonk het dreigend.
De appathon bracht niet wat het ministerie had gehoopt, geen van de zeven deelnemers voldeed aan de eisen van het ministerie, laat staan aan die van Veilig tegen Corona.
Toen gebeurde er iets opmerkelijks, iets wat niet eerder op die schaal was vertoond. Het ministerie van VWS gooide het roer drastisch om. Niks grote bedrijven, niks gesloten deuren, de app zou open source worden ontwikkeld zodat iedereen kon bijdragen aan de ontwikkeling ervan. Nog opmerkelijker – de voornaamste critici, onder wie Edo en anderen deelnemers van de Veilig tegen Corona werden uitgenodigd voor het bouwteam. Het opmerkelijkst: de overheid nam zelf verantwoordelijkheid voor een project met een toen nog ongewisse uitkomst. Petje af.
Ik heb het eerder in mijn blogs geschreven – neem de tijd, denk na over wat je wilt, stap uit de ivoren toren, luister goed naar deskundigen en (toekomstige) gebruikers, zoek de verbinding en ga pas dan over tot handelen. En dat is wat er gebeurde na het mislukken van de appathon die alleen al om die reden van waarde is geweest. Het was een ijkpunt die noopte tot reflectie.
Natuurlijk, zegt Edo, waren er soms wrijvingen en spanningen tussen het bouwteam en de honderden externe experts uit de community die meekeken en meehielpen. Het was een voortdurend zoeken naar de balans tussen open source en wat praktisch haalbaar was. ‘Ik ben niet per definitie iemand die vindt dat elk project open source moet,’ zei Edo, ‘maar het grote voordeel is dat open source mensen uitnodigt om mee te denken en mee te bouwen. De drempel voor mensen uit de community, maar ook voor bedrijven, universiteiten en maatschappelijke organisaties, om aan te haken is laag. Het belangrijkste is dat partijen bereid zijn naar elkaar te luisteren en van elkaar te leren: een open source werkwijze biedt daarvoor een uitgelezen podium. Het helpt tegelijkertijd het vertrouwen in de app te vergroten en de kwaliteit ervan te verbeteren.
Ik ben het met hem eens. Open source is belangrijk in de zoektocht naar hoe we de digitale toekomst het beste kunnen vormgeven, schreef ik in een blog van afgelopen juli. Maar het moet geen dogma zijn. Het gaat om de beste oplossing, één die waarde toevoegt aan de belangen van burgers en hun leefwereld. Het is niet of-of, het is en-en. Het regende reacties op dit blog, en lang niet iedereen was het mij eens. Voor alle duidelijkheid, ik vind het fantastisch dat CoronaMelder open source is ontwikkeld en ik hoop oprecht dat het de opmaat is voor nog veel meer open-source projecten. Ook in mijn eigen organisatie Wigo4it lopen een aantal open sourcetrajecten. Niet omdat we van de grote systemen af willen, die hebben hun waarde en zullen die blijven houden. Maar ook wij zijn overtuigd van de voordelen van open source. Het vergemakkelijkt de samenwerking tussen ketenpartners, anderen kunnen eenvoudig extra functionaliteiten toevoegen aan onze dienstverlening en delen van de dienstverlening kunnen worden gekoppeld aan verschillende leveranciers.

Larissa Zegveld is algemeen directeur van Wigo4it, de coöperatie van de sociale diensten van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht op het gebied van informatievoorziening. Begin 2019 werd zij benoemd tot voorzitter van het Forum voor Standaardisatie, ingesteld door de Nederlandse overheid met als doel het gebruik van open standaarden in de publieke sector te stimuleren.