Dat ‘quantum’ groot wordt, hoef je gemeenten in de omgeving van Delft niet meer te vertellen. Bij een aantal van die gemeenten heeft de ‘koudwatervrees’ inmiddels plaatsgemaakt voor enthousiasme. Zij zien in dat quantum ook hen veel kan bieden, ook al ligt de economische kern van quantum in Delft.
Beeld: Shutterstock
Als het in Nederland gaat over quantuminternet of quantumcomputers, dan is de kans erg groot dat de naam ‘Delft’ wordt genoemd. Niet raar, want Delft is één van de plaatsen, in Nederland én wereldwijd, waar hét gebeurt. Dat ziet ook Jos Littel, beleidsadviseur Kenniseconomie binnen de gemeente Delft, ook al geeft hij toe dat hij tot voor kort voor de gemeente nog niet echt de meerwaarde van ‘quantum’ op korte termijn zag. “Wij wisten af van het bestaan van QuTech (het onderzoekscentrum in Delft op het gebied van quantumcomputing en quantuminternet, FdJ) en ook de verhalen vanuit de TU Delft dat quantum erg belangrijk gaat worden, maar wij dachten dat wij als overheid pas om de hoek zouden komen kijken als het meer de toepassingskant op zou gaan. Immers, dan zou je er iets mee kunnen voor de economie en zou je het ook kunnen toepassen in andere beleidsvelden. Onze verwachting was dat dat de komende jaren nog niet zou gaan gebeuren. Wij moesten ons beeld bijstellen nadat wij een gesprek hadden gehad met de mensen van QuTech en ons realiseerden dat er al bedrijven in Delft zitten die zich bezighouden met quantum en er ook hard gewerkt wordt aan toepassingen. Dat gesprek opende ons de ogen. Nu zijn wij als gemeente ook ervan overtuigd dat quantum erg groot kan worden en dat het ons veel kan brengen. En dat het momentum nú is om te handelen en niet over enkele jaren. Het huisvesten van een cluster met zulke grote potenties brengt echter ook verantwoordelijkheden met zich mee.”
Littel ziet dat het met QuTech een instituut binnen de gemeentegrenzen heeft dat internationaal erg hoog wordt aangeslagen. Bang dat Delft ooit te klein is voor het instituut, is Littel niet. “Het kennishart van de quantum ontwikkeling zal altijd in Delft blijven zitten vanwege de verbinding met TU Delft en TNO. De ondersteuning van de regio is echter nodig om de potentie van dit cluster te kunnen accommoderen. Daarnaast zijn wij als gemeente bezig om te kijken of en zo ja, in welke mate wij de verbinding kunnen leggen met andere clusters in steden om ons heen. Zo profileert Den Haag zich bijvoorbeeld met cybersecurity, een thema dat ook binnen quantum veel betekent”, aldus Littel, die in de gesprekken met andere gemeenten, na aanvankelijk ‘koudwatervrees’, al snel het nodige enthousiasme bemerkte. “Voor sommige mensen is quantum nog erg ver weg en erg abstract, maar toch is het ons gelukt om ook andere steden te interesseren. Zij zien nu ook dat quantum veel potentie heeft en dat het niet alleen een Delfts feestje is, ook al zit de economische kern van quantum wel in deze gemeente. Als andere steden het goed oppakken, kan quantum hen ook veel bieden. In een recent verschenen rapport staat dat het niet raar is te veronderstellen dat er binnen het quantumcluster tussen nu en 2030 mogelijk zevenduizend banen in de regio kunnen ontstaan. Dat getal kun je niet negeren.”
Quantumverbinding
Een van de eerste en meest tastbare dingen als het gaat om quantum, is een quantumverbinding die moet komen te liggen tussen de steden Delft, Den Haag, Leiden en Amsterdam. Littel geeft aan dat ook gesprekken worden gevoerd met de gemeente Rotterdam om aan te sluiten. “De eerste stap is om te kijken of we de verbinding tussen Delft en Den Haag kunnen realiseren. Uiteindelijk moet dat een rondje worden, waarbij ook Rotterdam en Utrecht betrokken zijn. Het is nog niet goed te zeggen wanneer dat werkelijkheid wordt. Naar ik heb begrepen ligt aan het eind van dit jaar, of begin volgend jaar, de verbinding met Den Haag er en daarna kan de stap naar Leiden of Rotterdam worden gelegd. We moeten even kijken welke gemeente als eerste op de ‘quantumtrein’ springt. Dit heeft te maken met lokaal commitment en financiën, want het aansluiten kost geld en daarnaast moet het ook aangesloten worden op een plek waar veel potentiële gebruikers zitten. Er moeten in die gemeenten partijen zijn die ermee willen experimenteren. Mijn hoop is dat er tussen nu en twee, drie jaar tussen die steden een quantumverbinding ligt die ook goed functioneert.”
Om quantum nog meer tussen de oren te krijgen van mensen binnen overheden, zijn met name use cases nodig. Dat beseft Jos Littel. “In dat kader zijn we ook bezig met een Quantum Fieldlab, dat zich puur en alleen richt op de toepassingen, de use cases. In deze regio zitten veel sterke sectoren, waaronder de watersector, cybersecurity en life science & health. In het Fieldlab gaan we de komende tijd een aantal use cases definiëren om te kijken wat quantum voor die sectoren en voor betrokken gemeenten kan betekenen. In het klein zijn we daar al mee bezig met de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (een samenwerkingsverband van 23 gemeenten op het gebied van verkeer, openbaar vervoer en economisch vestigingsklimaat, FdJ). Alle 23 wethouders Economie uit die gemeenten proberen we nu mee te krijgen in het quantumverhaal”, zo schetst Littel, die nog niet precies voor ogen heeft of daar ook een rol is weggelegd voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). “Eerlijk gezegd is die gedachte nog niet bij mij opgekomen, maar misschien is het wel een logisch vervolg. Met name als we kijken naar de toepassingen rondom quantum, dan zou de VNG een erg interessante partij kunnen zijn om ervaringen breder te delen. Ook op het gebied van informatiebeveiliging spelen zij een voorname rol en met de komst van quantum wordt die rol alleen nog maar belangrijker.”
Rol Delft
Dat nu juist Delft zo’n grote rol speelt binnen de quantumsector, en dat bijvoorbeeld een techreus als Microsoft besluit om een deel van haar quantumactiviteiten over te hevelen naar de Zuid-Hollandse gemeente, is wat betreft Jos Littel het gevolg van veel (kleine) stappen die de afgelopen decennia gemaakt zijn binnen dit veld. “Ik denk dat een aantal factoren bij elkaar is gekomen. De TU heeft al decennia een naam in technologie en quantumontwikkeling, maar dat was lange tijd vooral fundamenteel onderzoek en relatief uit het zicht. Dat zeg ik overigens met het diepste respect voor al hun inzet en inzicht, maar erg veel aandacht was er nooit voor quantumactiviteiten. Dat is nu wel anders. Daarnaast beschikt ons land in de personen van Leo Kouwenhoven en Ronald Hanson over twee écht grote talenten op quantumgebied. Ook de overheid en kennisinstellingen (zoals TNO) hebben (op tijd) ingezien dat je moet investeren in quantum om bij te blijven. Zo is er een aantal dingen bij elkaar gekomen die ervoor hebben gezorgd dat bijvoorbeeld zoiets als QuTech is ontstaan. Ook ben ik zeer verheugd met de voortrekkersrol vanuit het ministerie van Economische Zaken. Het is goed om het ministerie, in de persoon van Freeke Heijman (gedetacheerd vanuit het ministerie bij QuTech, FdJ), zo direct om tafel te hebben. Zij is een drijvende kracht achter het geheel en weet ook goed wat er in het Europese quantumnetwerk gebeurt. En ja, het is absoluut mooi dat een partij als Microsoft naar Delft is gekomen. Zij hebben de hele wereld voor het uitkiezen en kiezen dan toch voor Delft. Zo zit er nog een aantal bedrijven in de pijplijn die mogelijk in Delft gaan landen.”
Risico
Delft mag in Nederland en wereldwijd dan een van de toonaangevende spelers zijn, onderschat landen als de Verenigde Staten en China niet. In die landen staat quantum al langer op de agenda en wordt er ook flink geïnvesteerd in het onderwerp. Is Littel niet bang dat de VS of China de toptalenten uit Nederland wegkapen, of dat die toptalenten zelf vertrekken naar het buitenland? Bijvoorbeeld omdat de beloning in die landen beter is, of omdat de ambitie hoger is? “Het lijdt geen twijfel dat de talenten en toponderzoekers uit Delft op de radar staan van partijen in dat soort landen. Het is ook een reëel risico dat zij uiteindelijk zullen vertrekken als het Nederland, en in het verlengde daarvan de Europese Unie, niet lukt om een goed werk- en onderzoeksklimaat te scheppen. Het risico is er. Je zag het recent toen een groot aantal Britse quantumtoponderzoekers besloot om te verkassen naar de VS. Als gemeente kunnen wij ervoor zorgen dat in ieder geval de randvoorwaarden goed zijn. Dat betekent onder meer zorgen dat expats zo snel mogelijk een huis hebben en zorgen dat er voor hun kinderen plaats is op een internationale school. Dat moet sowieso goed voor elkaar zijn. Daarnaast proberen we aan de bestuurlijke kant ervoor te zorgen dat iedereen ziet en snapt waarom het belangrijk is dat we op het thema quantum voorop blijven lopen. Gelukkig zijn we tot nu toe in staat om het toptalent ook vast te houden en ook nieuw talent aan te trekken. Dat moet ook, want de quantumontwikkeling is nog maar net begonnen…”
Dit verhaal is eerder geplaatst op de website van Kjubits*
